O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti

6-rasm. Chekli texnologik almashtirish normasi.
Izokvanta chizig’i botiq shakldagi ko’rinishga ega, shuning uchun izokvanta chizig’i bo’yicha pastga harakat qilganimizda qisqarib boradi. Chekli texnologik almashtirish normasining kamayishi har qanday omildan foydalanish samaradorligi cheklanganligini ko’rsatadi. Ishlab chiqarishda kapitalni ko’proq mehnat bilan almashtirish mehnat unumdorligini pasayishiga olib kelsa, xuddi shunday mehnatni ko’proq kapital bilan almashtirish kapital qaytimini (bir-birlik qo’shimcha kapital hisobidan ishlab chiqariladigan qo’shimcha mahsulot miqdorini) kamaytiradi. Ishlab chiqarish hajmini oshirish uchun balanslashgan resurslar kombinatsiyalari talab qilinadi.

chekli kapital mahsuloti va chekli mehnat mahsuloti bilan bog’liqdir. Bunday bog’liqlikni ko’rish uchun kapitalni mehnat bilan almashtirishda ishlab chiqarish hajmi o’zgarmaydi deylik, ya’ni almashtirish izokvanta chizig’ida amalga oshiriladi, deb qaraymiz.

Mehnat sarfining oshishi natijasida olingan qo’shimcha mahsulot quyidagiga teng:

bu erda - qo’shimcha bir birlik mehnat sarfi hisobidan olingan qo’shimcha mahsulot;

- qo’shimcha sarflangan mehnat.

Xuddi shunday qo’shimcha mehnat sarfi hisobidan qisqartirilgan kapital ga to’g’ri keladigan ishlab chiqarish hajmining qisqarishi quyidagicha hisoblanadi: ,

bu erda: - kapital sarfining qisqarishi hisobidan ishlab chiqarish

hajminingqisqarishi; - chekli kapital maxsuloti, qo’shimcha bir birlik capital

sarfi natijasida olinadigan qo’shimcha maxsulot miqdori; - kapital sarfining

qisqarishi. bilan ni almashtirishda ishlab chiqarish hajmi izokvanta

chizig’ida o’zgarmasligini hisobga olsak: ,

teng va ishlab chiqarish hajmining o’zgarishi nolga teng bo’ladi.

Shunday qilib, .

Ushbu munosabatdan quyidagini olamiz: .

Yuqoridagi munosabat shuni ko’rsatadiki, alohida izokvanta uchun kapitalni mehnat bilan ishlab chiqarish jarayonida uzluksiz almashtirish chekli kapital mahsuldorligini oshirishga va chekli mehnat mahsuldorligini kamayishiga olib keladi. Ikkala omilning o’zgarishi bunday chekli texnologik almashtirish normasining kamayishiga va izokvanta chizig’ining to’g’rilanishiga olib keladi.