Arin-berdda olib borilgan tadqiqotlar davomida yuzdan ortiq bronzadan
ishlangan skif kamon o’qlariga o’xshash o’qlar topilgan, shuningdek temirdan
yasalgan turli hajmdagi o’qlar ham uchraydi. Erebunidan topilgan kamon o’qlari
qo’shni Teyshebainidagidan nisbatan qadimiyroqdir.
Agar shaharga asos solingan yilni qadimgi mixxatdagi ma‘lumotlardan kelib
chiqib mil. avv. 782 yil deb hisoblasak, unda Yerevan shahrining yoshi 2750 yil,
ya‘ni mil. avv. 754 yilda asos solingan Rim shahridan ham katta.
Urartu davlatida amal qilgan urart tili bugungi kunda o’lik til hisoblanib, mil.
avv. IX-VI asrlarga mansub o’yma yozuvlar (mixxat) orqali ma‘lum. Hozirgi Van
ko’li atrofida, sharqroqda Urmiya ko’ligacha, qisman Armaniston Respublikasi
hududida tarqalgan. Yozuvi akkad mixxatining soddalashtirilgan tizimidan iborat
bo’lib, 16-17 undosh va 4 ta unlini farqlash mumkin. Urartu tilida yozilgan ko’plab
yodnomalar (500 dan ortiq) dastlab XIX asrning 20-yillarida nemis arxeologlari
tomonidan Van ko’li (Turkiya) atrofidan topilgan.
Bronza davrining so’nggi bosqichlarida yashagan ko’chmanchi kimmeriylar
haqidagi ma‘lumotlar ilk marta mil. avv. 8 asrga mansub Bibliya kitobi va “Odisseya”
dostonida tilga olib o’tiladi. Shuningdek ularning harbiy yurishlari haqidgi
ma‘lumotlar mil. avv. 8-7 asrlardagi Ossuriya-Bobil mixxat yozuvlarida ham
uchraydi. Kimmeriylarning harbiy yurishlari natijasida ular juda katta - Zakavkazedan
Kichik Osiyogacha bo’lgan hududni o’zlariga bo’ysundirganlar. Mil. avv. 7 asrning
birinchi yarmida ,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,
O’rta Osiyoda temirdan ishlangan dastlabki, mehnat qurollari miloddan avvalgi
IX-VIII asrlarga mansub bo’lgan yodgorliklardan topilgan. Ammo aksariyat buyumlar
miloddan avvalgi VII-VI asrlarga oiddir. O’rta Osiyoda ilk temir davri miloddan
avvalgi I ming yillik bilan belgilanadi. Anov, Dalvarzin, Daratepa, Quyisoy kabi
o’nlab yodgorliklar Turkmaniston Respublikasining janubiy, O’zbekistonning
Qashqadaryo va Zarafshon vohasi, Farg’ona vodiysi hamda Toshkent va Xorazm
viloyatlari hududlarida o’rganilgan.
Miloddan avvalgi I ming yillikning boshlariga oid yodgorliklardan 46 tasi
Janubiy Turkmaniston hududlaridan topilgan. Anov, Yoztepa, Yelkantepa, Uchtepa,
Cho’rnoq kabi qadimgi qishloq xarobalaridagi madaniy qatlamlar temir asriga
mansubdir. Temir asri yodgorliklaridan biri Yoztepa bo’lib, uning quyi qatlamini Yoz
I miloddan avvalgi 900-650 yil bilan sanalanadi. Ushbu davrda yodgorlik 16 ga
maydonni egallagan qishloq turar joylaridan va to’g’ri burchakli katta imorat-
qo’rg’ondan iborat bo’lgan. Qo’rg’on o’rnida 8 m keladigan xom g’ishtli sahn ustiga
qurilgan saroy qoldiqlari topilgan. Xonalar uzun va to’rtburchak shaklda bo’lgan.
Yoz I davri sopol idishlarining ko’pchiligi qo’lda yasalgan. Idishlar sariq angob bilan
bo’yalgan va angob ustidan jigarrang va qizil bo’yoq bilan geometrik shaklli naqsh
solingan. O’zbekiston hududida ham ilk temir davriga oid bo’lgan ko’plab
yodgorliklar topilgan. Afrosiyob, Daratepa, Ko’zaliqir, Uygarak, Chust,
Do'stlaringiz bilan baham: |