O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti

Qo’tirbuloq  makoni  Samarqand  viloyati,  Kattaqo’rg’on  tumanidagi  Charxin 
qishlog’idan 700-800 m uzoqda joylashgan ochiq manzilgohdir. Bu yerdan ko’plab 
paykonlar,  qirg’ichlar,  chopping,  chopper,  yassi  nukleuslar,  fil,  tur,  bug’u,  yovvoyi 
ot, Buxoro bug’usi suyagi qoldiqlari, gulxan va kul qoldiqlari topilgan.  
Mustye  davriga  oid  yodgorliklarda  olb  borilgan  tadqiqotlar  shuni  ko’rsatdiki, 
mustye neandertallari g’orlarda ham, ulkan mamont suyaklaridan qilingan turar joy – 
chumalarda  ham  yashaganlar.  Mazkur  davrda  odamlar  olovni  saqlabgina  qolmay, 
balki yog’ochni bir-biriga ishqalash  yo’li bilan  yoki chaqmoqtoshni bir-biriga urish 
natijasida olov hosil qilishgan.  
O’rta  paleolit  davri  odamlarining  asosiy  mashg’uloti  mamont,  bison,  bug’u, 
tog’  echkisi,  arxar  va  boshqa  hayvonlarni  ovlab  kun  ko’rish  bo’lib,  ovchilik  ular 
hayotida  muhim  o’rin  tutgan.  Ovchilar  chaqmoqtosh,  o’q  qadalgan  nayzalar, 

---

gavronlar  bilan  qurollangan  edilar.  Lekin  termachilik  ham  ular  xo’jalik  hayotining 
asosini tashkil etgan.  
Mustye davri kishilari neandertallar hisoblanib, hali ularning tashqi qiyofasida 
maymunga  xos  belgilar  birmuncha  saqlanib  qolgan  edi.  Ularda  hozirgi  qiyofadagi 
kishilarga o’tish  jarayoni borayotgan, ishlab  chiqarish qurollari  takomillashayotgan, 
nutq  madaniyati  o’sa  borib,  fikrlash  ancha  oshgan,  olov  sun’iy  tarzda  yaratila 
boshlangan. Mazkur davrda ibtidoiy to’dadan urug’chilik tuzumiga o’tila boshlangan. 
Shuningdek, bu davrda murdalarni sun’iy tarzda kovlangan qabrga ko’mish birinchi 
bor  qo’llanilganki, bu ancha murakkab  g’oyaviy  tushunchalar  paydo bo’lganligidan 
dalolatdir. 
Olimlarning ilmiy farazlariga ko’ra, biz yashab turgan Yer sayyorasi 5 milrd. 
yil muqaddam paydo bo’lib, dastlab unda hech qanday hayot bo’lmagan.  Yer tarixi 
geologik  jihatdan  arxey,  paleozoy,  mezozoy  va  kaynozoy  eralariga  bo’linadi.