O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti «Himoyaga tavsiya etilsin»

I.Cho`llashuvning  tabiiy  jarayonlari.  Atmosfera  yog`inlari  juda  kam 

bo`lgan  holda  hozirgi  issiq  iqlim    ta’siri  ostida  cho`l  hududlarining 

qurg`oqchillashuvi tabiiy jarayonlarning kechishini taqoza etadi. Ularga qo`yidagi 

jarayon;larni kiritish mumkin:  

M o l     b o q i l i s h i 

O`simliklar 

urug`ining 

tarqalishiga 

ta’siri 

 

Tuproqqa 

(g`ovvakli-

giga) ta’siri  

Oziqa 

moddalari-

ning 

tushishi 

O`simliklar

ga bevosita 

ta’siri 

Mol boqish-

ning tuproq-

qa o`zgaruv-

chan ta’siri 

Tuproqlar-

ning suv 

rejimi 

 

Tuproq 

havosi (O

2

) 

 

Novda-

larning 

shikastla-

nishi 

Ildizlarning 

shikastla-

nishi 

Tuproqlarning 

qayishqoqligi 

Tuproqlarning 

issiqlik rejimi 

O`simlikning (raqobat bo`lganda) 

ta’sirlanishi. O`sishning o`zgarishi 

Tiklanishning 

o`zgarishi 

O`sishga 

ta’siri 

Tuproq yuzasining 

yoritilishi 

Zichlik (jipslik) 

darajasining o`zgarishi 

Turlar tarkibidagi o`zgarish 

(muvozanat boshlanishigacha 

Turlar soninig 

o`zgarishi 

---

 

65 

a)  Ehtimoliy  bug`lanishning  yog`inlarning  yillik  miqdoriga  nisbatan  keskin 

ko`p bo`lishi natijasida tuproqlar va sizot suvlari sho`rlanishining tobora kuchayib 

borishi; 

b)  tabiiy  va  madaniy  o`simliklarning  biologik  mahsuldorliginikeskin 

pasayishiga  va  yuza  hamda  sizot  suvlari  zahiralarining  pasayishiga  sabab 

bo`ladigan davriy takrorlanadigan qurg`oqchillik. 

Cho`llashuv  jarayonlari  iqlimning  o`zgarishi  natijasida  ekstraarid,  arid  va 

chala arid onlastlarda har xil.  

O`simlik  o`smaydigan  iqlim  aridlashuvining  tabiiy  jarayonlari  hududning 

qurg`oqchilligini chuqurlashtirgan holda  insonning xo`jalik faoliyatiga kam ta’sir 

ko`ratadi,  chunki  otatda  cho`llarda  sugorma  dehqonchilikdan  tashqari  qishloq 

xo`jalik  ishlab  chiqarishi  ekstraarid  cho`llarda  kam  rivojlangan.  Sanoat  ishlab 

chiqarishi esa iqlimning o`zgarishiga bog`liq emas.  

O`simlik  qoplami  nisbatan  rivojlangan  va  butun  yil  davomida  mol  boqish 

uchun  yaylovlar  sifatida  foydalaniladigan  arid  cho`llarda  iqlimning  o`zgarishi 

chorvachilikka salbiy ta’sir ko`rsatadi/ 

Davriy  qurg`oqchillik  yaylov  chorvachiligi  bilan  bir  qatorda  lalmikor 

dehonchilik ham bo`lgan chala arid oblastlarda eng noqulay oqibatlarga ega.