O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti «Atrof muhit himoyasi va ekologiya» kafedrasi

5 

– ma‘ruza. Mavzu: YERNING TASHQI KUCHLARIGA 

BOG’LIQ XAVFLI JARAYONLAR 

 

Reja: 

 

5.1.Nurash 

5.2.SHamolning geologik ishi 

5.3.Yer yuzasidagi oqar suvlarning geologik faoliyati 

5.4.Daryolarning geologik faoliyati 

5.5.Muzliklar va ularning geologik ishi 

5.6.Dengizlarning geologik ishi 

5.

7.Ko’llar va botqoqliklarning geologik ishi 

 

Adabiyotlar:  1, 3, 4, 8, 11, 12, 13, 18, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26,   

                        37, 42, 45, 49, 50, 52, 53, 58, 59, 62, 63, 64, 67,   

                        68, 76, 77, 78, 79, 81 ,82, 83. 

 

Tayanch  iboralar:  nurash,  fizik  nurash,  issiqlikdan  kengayish 

koeffitsienti,  kimyoviy  nurash,  gidradatsiya,  degidradatsiya,  gidroliz, 

organik  nurash,  elyuvial  yotqiziqlar,  delyuvial  jarayonlar,  sel,  tashilish 

konusi,  prolyuviy,  sel  oqimi,  muvozanat  kesim,  meandralar,  o’zan 

yotqiziqlari  bilan  to’ldirilishi,  okkumulyativ  terrasalar,  erozion 

terrasalar,  tsokol  terrasalar,  ekzaratsiya  yotqiziqlar,  plyaks,  litoral 

mintaqa, narit mintaqa, batial mintaqa, abissal mintaqa.  

 

Tashqi tabiiy xavfli jarayonlar yuqorida ko’rsatib o’tilganidek yer 

yuzasini to’xtovsiz o’zgartirib turadi. Agar ichki tabiiy xavfli jarayonlar 

yer yuzasida yirik makrorelefni hosil qilsa, tashqi tabiiy xavfli jarayonlar 

esa  uni  tekislashga  harakat  qiladi  va  nihoyat  cho’kindilarning 

yig’ilishiga  va jins  qatlamlarining  hosil  bo’lishiga  olib  keladi.  Demak, 

yerning tashqi qiyofasini o’zgartirishga sabab bo’ladi. 

Tashqi  tabiiy  xavfli  jarayonlar  yer  yuzidagi  turli  suvlar, 

haroratning  o’zgarishi,  o’simlik  va  organizmlarning  ta‘siri  ostida 

vujudga  keladi  va  rivojlanadi.  Shu  sabablarga  ko’ra  ular  nurash, 

shamolning geologik faoliyati, oqar suvlar, yer osti suvlari, dengiz, ko’l 

va  botqoqliklardagi  va  nihoyat  kishilarning  geologik  faoliyati  turlariga 

bo’linadi. 

Qayd  qilingan  jarayonlar  ta‘siri  natijasida  tog’  jinslari  sinadi, 

parchalanadi,  buziladi  va  cho’kindi  hosil  bo’lishi  uchun  sharoit 

yaratiladi. 

36 

49 

---

  

bo’lmay, gilli qumlardan, ohaktoshlardan va boshqa jinslardan ham hosil 

bo’ladi. 

Keng  tarqalgan  metamorfik  jinslarga  kvartsit,  marmar,  gneys  va 

turli slanetslar kiradi.