O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti «Atrof muhit himoyasi va ekologiya» kafedrasi

 

 

XULOSA 

 

Geologiya  fani  hozirgi  vaqtda  ikkinchi  yoshligini  boshdan 

kechirmoqda. O’tgan 50 yilda yaratilgan yangi nazariya, kontseptsiya va 

yo’nalishlar,  oxirgi  besh  -o’n  yil  ichida  paydo  bo’ldi.  Geologiyaning 

umumiy  geologiya,  tarixiy  geologiya,  paleontologiya,  minerologi, 

krisstollografiya,  geofizika,  petrografiya,  tektonika,  geomorfologiya, 

gidrogeologiya,  injenerlik  geologiyasi  kabi  ilmiy  bo’limlari 

rivojlanmoqda. Bundan tashqari allaqachon paydo bo’lgan yo’nalishlar 

yangicha  usullar  va  yo’nalishlarga  qadam  qo’ymokda.  Tadqiqot 

diapazonlari kengaymokda va yangi muammolar paydo bo’lmoqda. 

SHuning  uchun  gidrogeologiyani  o’rganish  jarayonida  yer  osti 

suvlarini  faqat  nima  ekanligini  bilish  emas  (u  Yer  gidrosferasining  bir 

qismi  sanaladi),  balki  yer  osti  tarkibi  qanday  qilib  gidrosferaning  va 

Yerning  boshqa  po’sti  –  litosfera,  atmosfera  va  biosfera  bilan 

bog’liqligi,  bu  jarayonlarni  qanday  geologik  qonunlar  boshqarishini 

bilish zarur. 

Gidrosfera bu Yer po’stlog’idan biri, Yer bilan birgalikda mavjud 

bo’lgan,  shakllanadigan  va  rivojlanadigan,  kosmogen  va  planeta 

kuchlari  ta‘sirida  bo’lgan  hamda  iogen  faoliyati  doirasidagi  geolgik 

tizim. 

Bugungi  kunda  noosfera  shunchalik  rivojlandiki,  uning  ta‘siri 

oqibatlaridan  yerosti  suvlari  gidrosferaning  tuzilishida  funktsional 

o’zgarishlarga,  planetaning  suv,  geokimyoviy  va  issiqlik  maydonlari 

balansi qayta quriladi. 

Geolognya sohasida egallangan bilimlarning amaliy faoliyati juda 

xilma-xil. Unga quyidagilar kiradi: 

-turli maqsadlarga belgilangan yer osti boyliklarining resurslarini 

aniqlash,  o’rganish  va  baholash  (sanoat  suv  ta‘minotiga,  kimyoviy 

mahsulotlarga, davolanish, issiqlik enargetikasi va b.k.); 

-

har  xil  maqsadlarda  geologik  tadqiqotlar  o’tkazish  (qazilma 

boyliklarini  ishlab  chiqish,  qurilish,  yer  osti  suvlarini  ifloslanishdan 

muhofaza  qilish,  gidrogeokimyoviy  qidiruv  ishlari,  irrigatsiya,  tabiiy 

xavfli jarayonlar va ularning atrof muhitga salbiy ta‘sirlarini o’rganish); 

-

har xil ko’rinishdagi geologik tadqiqotlarda – s‘yomka, qidiruv, 

yer  osti  suvlaridan  namunalar  olish,  monitoringda  davriy  kuzatish, 

gidrogeofizik  ishlarda,  laboratoriya  tahlili  va  eksperementlarda 

qatnashish; 

 

63 

78 

---

  

CHo’kindi  yotqizish  jarayoni  fasliy  xarakterga  ega  bo’lganligi 

uchun,  bu  yotqiziqlarga  kichik  qatlamli  tekstura  xarak

terli  bo’ladi.  Bir 

yillik qatlam qum va gil qatlamchalaridan tashkil topadi. Bu yotqiziqlar 

tasmasimon  gillar  deyiladi.    Tasmasimon  gil  qatlamlarida  bir  necha 

yuztagacha  kichik  qalinlikdagi  qatlamchalarni  kuzatish  mumkin. 

Tasmasimon  gillardan  tashqari  bund

ay  ko’llarda  yaxshi  saralangan  va 

gorizontal  qatlamlangan  mayda  qumlar  yotqizilishi  mumkin.  Bunday 

yotqiziqlar  muzlik  ko’llari  yotqiziqlari  deyiladi.  Muzlik  ostidan 

chiquvchi suvlar yoyilib keng yelpig’ichsimon shleyf hosil  qilib oqadi 

va yotqizilgan cho’kindilar flyuvioglyatsial (muzlik suvlari) yotqiziqlari 

deyiladi. 

Yer  tarixida  muzliklar  hozirgi  davrgacha  bir  necha  marotaba 

katta  maydonlarni  qoplagan.  Masalan  muzliklar  proterozoy  erasining 

boshlarida  Shimoliy  Amerikaning    juda  keng  maydonlarini,  toshko

’mir 

davrida  esa  Afrikaning,  Janubiy  Amerikaning  va  Avstraliyaning  katta 

maydonlarini  qoplagan.  So’ngra  esa  muzlik  bosishi  perm  va  trias 

davrlarida va oxirgisi yuqori neogen va to’rtlamchi davr boshlarida sodir 

bo’lgan. 

To’rtlamchi davrda uch marotaba muz bosish hodisasi bo’lgan. 

Bo’lar Yevrosiyoda Grenlandiya, Shimoliy Amerika va Antarktidadir.