O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti “Neft va gaz” fakulteti

32.3.Neft beraoluvchanlikka suyuqlikning olinish darajasi ( sur’ati ) ning 
ta’siri. 
 
Suyuqlik olinishi yuqori sur’atda bajarilsa quduq tubi va qatlamda suyuqlikning 
harakat tezligi yuqori bo`ladi. Natijada utkazuvchanligi anchagina ko‘rsatkichga ega 
bo‘lgan qatlamga va qatlamning qismlarida harakat kuchli bo‘lganligi tufayli ulardagi 
bosim kamayadi, ya’ni mavjud suyuqlik quduq tubiga karab oqib ketadi. Natijada past 
utkazuvchanlikka ega bo‘lgan qatlam qismi va qatlamchalar bilan utkazuvchanligi 
yuqori bo‘lgan qatlam qismi orasida bosim farki xosil bo`lib, ular ichida joylashgan
suyuqliklar o`sha bosimni pasayib qolgan qatlam qismiga karab harakat kila 
boshlaydilar. Buning natijasida ma’lum bir miqdor suyuqlikkelib harakati tez bo‘lgan 
qismga tushadi va okim bilan u ham quduq tubiga intiladi.
Bulayotgan jarayon quduqning ta’sir doirasi zonasida sodir bo‘lgani uchun 
quduqni drenaj qilish,ya’ni tubiga sizilish (suyuqlikning) jarayoni ancha jadal sharoitda 
kechadi; natijada drenaj zonasi harakati natijasida boshqa xolatlarga nisbatan ko`prok 
suyuqlik quduq tubiga keladi va yuqoriga chiqariladi.
Bu xolat gidrodinamik xisoblar bilan uz tazdigini topganligi ma’lumdir. 
Xuddi shu maksadga erishmok uchun, ya’ni quduqning ishlatish sur’atini oshirish 
uchun aksariyat xollarda qatlamning tabiiy tarzining kuchi yetmay koladi. 
Dastlabki ishlatish jarayonining ma’lum qismida qatlam energiyasi yetsa ham, 
uning kuchi kamayib koladi. Shuning uchun quduqlardagi ishlatishning yuqori sur’atini 
saklash maksadida qatlamga (uyumga) turli usullar bilan suv xaydash jarayoni tashkil 
etiladi.
Kuplab uyumlarga suv xaydash natijalari, laboratoriya sharoitlarida kilingan 
ko`plab eksperimentlar yuqori zikr kilingan fikrni, ya’ni maxsulot olish sur’atini 
oshirish uyum (qatlam) ning neft beruvchanligini oshiradi degan fikrni tasdiklagan 
xulosalarga olib kelgan.
Ko`rilgan qatlamlar juda katta farkga ega bo‘lgan sizilish tezligida qazib olingan, 
ya’ni 10 dan/28 m/yil gacha bo‘lgan ko‘rsatkichlarda ishlatilgan. Lekin oddiy 
solishtirish 
natijasida 
ko`rsatilgan 
konlardagi 
filtratsiya 
tezligi 
bilan 
neft
beraoluvchanlik orasidagi bogliklikni yakkol ilgash mumkin emas. Bunga sabab 
ularning kollektorlik xususiyatlari orasida katta fark mavjud bo‘lgan, ya’ni ulardagi 
litologik turlilik katta bo‘lgan hamda neft va qatlam suvlarining fizik – kimyoviy
xususiyatlari orasida ham farq mavjud bo‘lgan. 
Shu keltirilgan ma’lumotlarga asoslanib D.D.Guz bu qatlamlardagi neft
beraoluvchanlik farki ulardagi maxsulot olish sur’atiga tugri proporsional boglik 
ekanligini tasdiklovchi xulosaga keladi. Shunday xolatda 4,5-7,1 m/yil ko‘rsatkichiga 
ega bo‘lgan filtratsiya tezligi 6,5-24,8 m/yilgacha oshirilganda neft beraoluvchanlik 
qazib chiqarish jarayonining oxirgi boskichida 2 dan 8,3% gacha ortganligi kuzatiladi. 

---

279 
Shunday 
qilib 
neft 
beraoluvchanlik 
koeffitsiyenti 
aynan 
boshqa
ko‘rsatkichkalari bir – biriga yakin bo‘lgan sharoitlarda suyuqlik olinishi sur’atiga 
bevosita boglik bo`lib, yuqori sur’at neft beraoluvchanlik yuqori, past sur’at esa kam 
ekanligi ayon bo`ladi. Bu borada kilingan ko`plab taxlil va tajribalar ham mavjud.