O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti

Xо‘jalik madaniy tiplar 
- jahon xalqlarining ibtidoiy jamiyat davri (qadimgi tosh, bronza 
va temir asrlari)dagi ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti, turlicha tabiiy sharoitda joylashishining va 
moslashishi ularning hayotida turli tipdagi xо‘jalik-madaniyatlarni vujudga keltirgan edi. Xо‘jalik-
madaniy tiplar dastavval muayyan jamiyatda ustuvor ishlab chiqarish bilan bog‘liq bо‘lib, har bir 
tarixiy davrda kishilarning tevarak-atrofdagi muhit bilan aloqa xarakterini belgilaydi. 
Mazkur tiplar kishilarning mashg‘ulorti va ishlab chiqarish qurollari, turar-joylari va uy-
rо‘zg‘or jihozlari, taomlari va kiyim-kechaklari, transport vositalari va boshqa tiplarga qarab, 
muayyan jamiyatning ijtimoiy tuzumini ham aniqlash mumkin. Ma’naviy madaniyat xususiyatlari, 
asosan urf-odatlarda, tasviriy san’atda, e’tiqodi va folklorida yorqin namoyon bо‘ladi. Xо‘jalik-
madaniy tiplarning birligi va о‘zaro bog‘liqligi muayyan ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot va bir-biriga 
yaqin geografik muhit bilan bog‘liq bо‘lib, о‘zgaruvchan xarakterga ega. 
Eng qadimgi davrlarda paydo bо‘lgan etnoslarning xо‘jalik-madaniy tipli issiq tropik va 
subtropik iqlimli о‘lkalardagi ovchilik, terim-tarmachilik va sohillardagi baliqchilikdir. Namli 
tropik va subtropik joylarda ikkinchi madaniy-xо‘jalik tipi, ichki issiq iqlimdagi qо‘l mehnatli 
dehqonchiligi tarqalgan bо‘lib, bunga qisman ovchilik-terimchilik va baliqchilik xо‘jaliklari ham 
yordamchi hisoblangan. Iqtisodiyot va texnika taraqqiyotiga yangi sifat yaratgan uchinchi madaniy-
xо‘jalik tiipi motiga dehqonchilik bilan chorvachilik qо‘shilishi natijasida paydo bо‘lgan edi. 
Keyingi davrdagi fan-texnika taraqqiyoti butun jahondagi an’anaviy xо‘jalik madaniy 
tiplarga jiddiy о‘zgartirishlar kiritdi. Yevropa va Amerikadagi eng rivojlangan mamlakatlarda 
aholining kо‘pchiligi industrial sohaga jalb etildi, an’anaga aylanib qolgan qishloq xо‘jaligi о‘rniga 
yuksak taraqqiy etgan tovar dehqonchiligi va intensiv chorvachilik, plantatsiyali qishloq xо‘jaligi 
paydo bо‘lgan edi. XX-XXI asrning boshlarida an’anaviy xо‘jalik-madaniy tiplar barham topa 
boshladi va saqlanib qolgan belgilari yangi mazmun bilan boyidi. 
Sivilizatsiya 
- insoniyat jamiyati ilgarilama harakatida erishilgan darajani hamda moddiy va 
ma’naviy qadriyatlarni о‘zlashtirish usulini ifodalaydigan tushuncha.