|
Avstriyada milliy ziddiyatlar va ozodlik kurashi .
Avstriya - Vengriya imperiyasini tuzish to'g'risidagi 1867 yil bitimidan keyin avstris millati uzil-kesil tarkib topdi. Aholining 50 mlmnidan 30 mln o’z huquqlari uchun qahramonona kurashgan slavyan xalqi bo’lsa ham avstris millati ikki davlatdan iborat yagona monarxiyada hukmron bo’lib qoldi .
Chexiya yerlarida milliy kurash anchagina keng quloch yoydi. Chexiyani avtonomiyadan tamomila mahrum qilgan 1867 yil konstitutsiyasi, Vena hukmdorlarining markazlashtiruvchi siyosati chex yerlarida norozilikka sabab bo’ldi . Chexlar harakati ikki oqimda : dvo-ryanlarga ko’z tikkan Palatskiy va Rigir boshliq keksa Chexlar 1 -oqim , aka -uka Gregramlar va sladkovskiy boshliq yosh chexlar - 2-oqimga bo’linib , chexlar siyosiy huquqlar berifishini talab qildilar. Hukumat ta'qib choralarini kuchaytirib , 1868 yilning 7 oktabrda qamal hoati joriy qilindi. Chexlar harakati kuchayib ketdi .Chexlarning milliy harakati bilan bir qatorda polyaklar harakati ham katta rol o’ynaydi. Bu harakat maktablarda plyak tilini o’qitishni, mamlakatni boshqarishda avtonomiya berilishini , Galitsiyada mustaqil polyaklar ma'muriyati joriy qilishni talab etdi .
Galitsiyada ukrain aholisi ham milliy zulm ostida kun ko’rdi. Avstriya hukumati Galitsiyadagi hukmron sinf bilan polyak pomeshchikla-ri bilan bitim tuzib , o’lkani idora qilishda ularga rahbarlik rolini berdi. Ukrain dehqonlari , kosiblari , ziyolilar tobora kuchayotgan zulmga qarshi kurashdilar , norozilik namoyishlari uyushtirdilar. 1867 yil bitimidan keyin Vengriyada ssssiyosiy kurash boshlani ketdi. Bunga sabab , Avstriya - Vengriya bitimi Vengriyaning o’z ichida siyosiy mustaqillikni qonunlashtirgan bo’lsa ham , lekin aslida , ikki davlatdan iborat yagona monarxiyada hukmronlik vaziyatini saqlab qolgan edi.
Vengriyada 1868 yil 30 noyabrda " Millatlar haqida " qonun qabul qilindi . Bu qonun aslida Vengriya hududida yashovchi slavyan xalqlari bilan ruminlarni oddiy siyosiy huquqlardan mahrum etgan edi. Faqat madyar tili davlattili deb e;lon qilindi. Madyar ( vengr tili).
XIX asrning so’ngi o’n yilligida milliy zulm kuchayib , Zakarpateyadagi ukrain aholisi vengrlashtirildi . Ukrainlar Avstriya -Vengriyaga qarshi namoyish qilib chiqdi.
Xorvatiya ham Avstriya - Vengriya zulmi ostida edi . Bu yerda 1848 yil xotiralarining ta'siri kuchli edi , 1868 yilda yangi bitim tuzilib, Xorvatiya o’z parlamenti ( sobori ) va Xorvat bankidan iborat mustaqil ijrochi hokimiyatga ega bo’lish imkonini berildi . Lekin bu bitim Xorvatiyaning Vengriyaga qarqmligini o’zgartira olmadi . Xorvatiya byudjetining 56 % Vengriyaga o’tkazilardi. Xorvatiya doim xarbiy va " favqulotdda " holatda turardi , aholi noroziligi qattiq ta'qib bilan bostirilardi . Slovyanlar ham vengirlar zulmi ostida edi . 60 -yillar oxirida slovaklar 1848 yil inqilobida qo’lga kiritgan barcha huquqlaridan mahrum bo’ldilar . 1867 yil bitimidan so’ng Slovakiyada ha vengrlashtirish siyosati olib borildi . Slovaklarning milliy ozodlik harakati kuchayib ketdi .
Avstriya - Vengriyadagi gabsburglar monarxiyasi xalqlar zindoni edi. 1890 yili Vena kelishuvining barbod bo’lishi bilan milliy harakat yanada kuchaydi . Bazeni hukumati ( 1895 - 1897 ) hatto chex tiliga davlat maqomi berishga majbur bo’ldi ( 1897). Ammo nemis shovinistlari turli yo’llar bilan bunga to’sqinlik qilardilar.... Bazening vorisi gauch ( 1898 -1899) til to'g'risida qonunni bekor qildi . Endi navbat chex deputatlariga o’tdi.
Kerber hukumati ( 1900-1904) Chexiyani chex va nemislar rayoniga bo’lmoqchi edi , ammo " yosh chexlar" suron ko’tardilar, til tengligi talab etildi. Parlament ishi barbod bo’ldi. Hech ish qila olmagach Kerber isteToga chiqdi.Galitsiya polyak - ukrain munosabatlari keskinlashdi . Italiyaning Tirol viloyati ularga qo’shildi. Vengriya seymi mustaqillik talab qildi: armiya , moliya ( bank , bojxona , ta'lim ). Xorvat - Vengir munosabatlari yomonlashdi . Xorvatlar o’z haqqi huquqlari uchun kurash boshladilar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
