О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyоt instituti

Marganesli bronzalarning
mexanik xossalari uncha yuqori emas, ammo ancha plastik 
va olovbardosh qotishmalardir. Masalan, Бр.Mц5 markali bronza о‟zining mexnik xossalarini 
400...450 
0
C da ham saqlab qoladi. 
Berilliyli bronza 
(Бр.Б2) 800 
0
C gacha qizdirilib sovitilsa, puxtaligi pastroq (

в
=50 
kg/mm
2
), nisbatan yumshoq (НВ=100) va plastik (

=30 %) bо‟ladi. Berilliyli bronza puxta, 
elastik, yaxshi payvandlanuvchan, kesib ishlanish xossasi yuqori va korroziyabardosh 
bо‟lganligi uchun, undan prujinalar, membranalar, zarb bilan ishlaydigan asboblar tayyorlanadi. 
Qо‟rg‟oshinli bronza (Бр.С30) 
mashinasozlikda ishqalanishga chidamli (antifriksion) 
material sifatida kо‟p ishlatiladi. Qо‟rg‟oshinli bronzaning ishqalanishga chidamlilik xossalari 
yuqori bо‟lganligidan u katta nagruzka ostida bо‟ladigan podshipniklar uchun ishlatiladi.
32 - rasmda quyma bronza va qo‟rg‟oshinli bronzaning mikrostrukturalarining ifodalangan . 
18 - rasm. a) quyma bronza va b) qo‟rg‟oshinli bronzaning 
mikrostrukturalari. 
 
Alyuminiy, uning qotishmalari va ishlatilish sohalari 
Alyuminy eng yengil konstruksion metallardan biridir. Sof alyuminiy kumush rang tusli 
metal bo‟lib, uning zichligi 2,7 g/sm
3
ga, suyuqlanish harorati 657 
0
C ga, qaynash harorati esa 
taxminan 1800 
0
C ga teng. Sof alyuminiy boksit (giltuproq) Al
2
O
3

nH
2
O ni elektroliz qilish 
yo‟li bilan olinadi, Al
2
O
3
esa alyuminiy rudalari – boksit, nefelin va boshqalardan 
gidrometallurgiya usulida ajratib olinadi. 
Alyuminiy yuqori elektr va issiqlik о‟tkazuvchi, atmosferada, dengiz suvi, sirka va azot 
kislotasi muhitida korroziyabardosh, bosim ostida yaxshi ishlanadigan va payvandlanadigan, 
ammo kesib ishlashga noqulay metall.
Tarkibidagi qо‟shimchalarning miqdoriga qarab, alyuminiy maxsus A999 (99,999 % Al), 
yuqori A99 (99,99 %Al) va texnik toza A9(99,9 % Al), A7 (99,7 % Al), A0(99 % Al) va 
hokazolarga bо‟linadi. 

---

Texnikaning turli sohalarida alyuminiyli qotishmalar yuqori inertsion va dinamik 
yuklanishlarga (nagruzkalarga) bardosh berish qobiliyatlariga qarab, xuddi yuqori 
mustahkamlikka ega bо‟lgan pо‟latlardek turli sohalarda ishlatiladi. Chunki, ularning zichligi 

=2,85 g/sm
3
bо‟lganda, mustahkamligi 

b 
=500...700 MPа ga yetadi. 
Ishlab chiqarish usuliga qarab alyuminiyli qotishmalar deformatsiyalanadigan va 
quymabop turlarga bо‟linadi. Deformatsiyalanuvchi alyuminiy qotishmalariga duralyuminiylar, 
bolg‟alanuvchi va yuqori mustahkamlikka ega bо‟lgan qotishmalar kiradi.