O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti «gumanitar fanlar kafedrasi»

2. Tekisliklar va ularning turlari. 
Mutlaq balanligi kam o’zgaradigan yer yuzasining 
yassi qismlariga tekisliklar deb ataladi
49
. ya’ni Yer makrorelyefining elementlariga – 
materikning platformalardan iborat katta-katta qismlaridir. 
Tekisliklar tokembriy va epipaleozoy platformalarida keng tarqalgan relyef turi. Mutlaq 
balandligiga qarab ular quyidagi qismlarga bo’linadi: 
a) okean sathidan pastda joylashgan tekisliklar ular botiqlar yoki depressiyalar deb 
ataladi. Masalan, Kaspiy bo’yi tekisligi, u dengiz satxidan 28 m. pastda joylashgan. Quruqlikdagi 
eng mashxur botiqlardan biri bo’lgan Qoragiyo botig’i (132 m.) O’rta Osiyoda joylashgan. 
O’zbekistonning eng past nuqtasi bo’lgan Mingbuloq botig’i dengiz satxidan 12 m. pastda 
joylashgan. 
b) past tekisliklar ularning balandligi 0-200 m. (Sharqiy Yevropa, G’arbiy Sibir, 
Amazoniya); 
v) baland tekisliklar (200-500 m.); 
Plato – baland, tekisliklarning tik jarlar bilan boshqa tekisliklardan ajralib qolgan qismi 
(Ustyurt, Tungus va x.k). 
Tekisliklar ikkiga bo’linadi: 
a) qatlamli tekisliklar; 
b) denudatsion tekisliklar; 
v) akkumulyativ tekisliklar. 
Qatlamli tekisliklar
-
Har bir materikning platformadan iborat katta-katta qismlaridir. 
Ular ikki yarusli bo’ladi. Kembriydan oldin va poleozoy jinslaridan iborat pastki yarus
plita
deyiladi. Uning ustida kembriydan to uchlamchi davrgacha paydo bo’lgan dengiz cho’kindi 
jinslari bilan kontinental jinslar deyarli gorizontal holda qatlam-qatlam bo’lib yotadi va 
ikkinchi yarusni, ya’ni cho’kindili qoplamni hosil qiladi.
Platformalarning juda uzoq davom etgan rivojlanishi mobaynida, ularning granit-gneysli 
zaminida botiqlar – 
sinklizalar 
va balandliklar – 
antiklizalar
hamda gumbazlar paydo bo’lgan.
 
Antiklizalar hamda gumbazsimon ko’tarilgan joylar relyefda 
qirlar
ko’rinishida namoyon 
bo’lgan.