O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti «gumanitar fanlar kafedrasi»

CLOSSARIY 
 
№ 
Inglizcha 
nomlanishi 
Ruscha 
nomlanishi 
O’zbekcha 
nomlanishi 
Izohi 
1 
Geography 
География 
Geografiya 
-(grekcha 
geo-yer, 
grafo-yozaman, 
tasvirlayman so’zidan olingan) o’zaro 

---

199 
chambarchas 
bog’langan, 
yerning 
geografik qobig’ining tabiiy va ishlab 
chiqarish komplekslarini va ularning 
tarkibiy qismlarini o’rganadigan tabiiy 
(tabiiy 
geografiya) 
va 
ijtimoiy 
(iqtisodiy geografiya), hamda maxsus 
geografik fanlar tizimi. 
2 
Regional 
Physical 
Geography 
Регинальная 
физическая 
география 
Regional 
tabiiy 
geografiya 
Yer yuzasida ayrim hududlarning
tabiiy sharoitining shakillanishini va 
o’ziga xos xususiyatlarini o’rganadi. 
3 
Economic 
geography 
Экономическая 
география 
Iqtisodiy 
geografiya
ishlab chiqarish va ularni joylashtirish 
qonuniyatlarini o’rganadi. 
4 
Universe
Мир, свет 
Olam 
- cheksiz va chegarasiz dunyo 
5 
A light-year 
Световой год 
Yorug’lik yili
-nurning (yorug’likning) bir yilda 
bosib o’tgan yo’li r=9,96x10¹²km. 
6 
Metagalaxy 
Метогалактика 
Metagalaktika 
-xozirgi 
teleskoplar 
yordamida 
o’rganilishi mumkin bo’lgan olamning
bir qismidir. 
7 
Sun 
Солнце 
Quyosh 
-koinotdagi yerga eng yakin yulduz. 
8 
Star 
Звезда 
Yulduz 
o’zidan nur taratadigan osmon jismi. 
9 
Planet 
Планеты 
Sayyoralar 
-(planetalar-grekcha planetos-sayyor, 
daydi). Quyosh atrofida aylanadigan 
yirik sharsimon osmon jismlari. 
10 
Asteroid 
Астероиды 
Asteroidlar 
- kichik sayyoralar. 
11 
Meteorite 
Метеориты 
Meteoritlar
(grekcha meteora-koinot hodisasi) 
fazodan yer yuzasiga tushadigan tosh 
yoki temir holdagi osmon jismlari 
12 
Meteor 
Метеоры 
Meteorlar 
(grekcha meteoros-tepadagi, tepada 
turgan) uncha katta bo’lmagan qattiq 
jismlarni atmosferaga kosmik tezlikda 
kirib kelishi natijasida atmosferada roy 
beradigan qisqa lahzali chaqnash 
13 
Comet 
Кометы 
Kometalar
(grekcha kometos - uzun sochli 
ma’nosida) kuyosh tizimidagi o’ziga 
xos osmon jismidir. 
14 
The photosphere 
Фотосферы 
Fotosfera 
-Quyosh atmosferasining quyi qatlami 
bo’lib, qizigan, ionlashgan gazlardan 
iborat. 
15 
The photosphere 
Хромосферы 
Xromosfera 
Quyosh to’la tutilganda qoraygan 
doiraning eng chekkasida och qizil 
yog’du. 
16 
Corona 
Корона солнца 
Quyosh toji
-Quyoshning 
tashqi 
atmosferasi 
hisoblanadi. U juda siyrak ionlashgan 
gazlardan iborat. 
17 
The solar wind 
Солнечный ветер 
Quyosh shamoli 
- Quyosh tojining tashqi qatlamlari 
koinotga toj gazlarini tarkatishi. 
18 
Prominences 
Протуберанцы 
Protuberantslar- 
Quyosh atmosferasidagi gazlarning 
tartibsiz harakatining alohida shakli. 
19 
The 
satellites 
of 
planets 
Спутник 
Yo’ldoshlar 
-katta sayyoralar atrofida aylanadigan 
kichik sayyoralar. 
20 
Orbita 
Орбиты 
Orbita
-sayyoralar Quyosh atrofida aylanib, 
harakat qilganida (yo’ldosh esa 
sayyora 
atrofida 
aylanib 
xarakat 
qilganida) hosil bo’ladigan berk egri 

---

200 
chiziq. 
21 
Eccentricity 
Эксентриситет 
Ekstsentri-sitet 
sayyoralarning Quyoshga eng yaqin 
kelgandagi va undan eng uzoqqa 
ketgandagi masofalar ayirmasining shu 
masofalar yig’indisiga nisbati. 
22 
Ecliptic 
Эклиптика 
Ekliptika 
Yer orbitasi tekisligiga to’g’ri keluvchi 
tekislik.
23 
Perihelion 
Перигелий 
Pеrigеliy
–Yer vа Quyosh o’rtаsidаgi eng qisqа 
mаsоfа. 3-yanvаr оrаdаgi 147 mln. 
km. 
24 
Aphelion 
Афелий 
Аfеliy
- Yer vа 
Quyosh
o’rtаsidаgi eng uzun 
mаsоfа. 5- iyundа 152 mln.km.. 
25 
Arctic Circle 
Линия полярного 
круга 
Qutb 
dоirаsi 
chizig’i
– kеngligi Yer o’qining qiyaligigа tеng 
bo’lgаn pаrаllеl, qutb dоirаsi chiziqlаri 
qutbiy tun vа kunning tаrqаlish 
chеgаrаlаri. 
26 
Polar 
Полюс 
Qutblаr 
- Yerning o’z o’qi аtrоfidа аylаnishi 
nаtijаsidа hоsil bo’lgаn 2 tа dоimiy 
nuqtа. 
27 
Equator 
Экватор 
Ekvаtоr 
-Yer shаrini tеng ikki bo’lаkkа аjrаtib 
turuvchi аylаnа chiziq. 
28 
Meridian 
Меридианы 
Mеridiаnlаr
qutblаrni tutаshtiruvchi yarim аylаnа 
chiziqlаr 
29 
Parallel 
Параллели 
Pаrаllеllаr
ekvаtоrgа nisbаtаn pаrаllеl o’tkаzilgаn 
аylаnа chiziqlаr. 
30 
Longitude 
Географическая 
долгота 
Gеоgrаfik uzunlik 
-bоsh 
mеridiаndаn 
bеrilgаn 
nuqtаgаchа bo’lgаn pаrаllеl yoyining
dаrаjа hisоbidаgi mаsоfаsi. 
31 
Latitude 
Географическая 
широта 
Gеоgrаfik kеnglik 
ekvаtоrdаn 
bеrilgаn 
nuqtаgаchа 
bo’lgаn mеridiаn yoyining uzunligi 
dеb аtаlаdi. 
32 
Tropical 
Тропик 
Trоpiklаr 
Quyosh nurlаri yozgi Quyosh turish 
dаvridа tik tushаdigаn pаrаllеllаr, ya’ni 
23
0
27
1
sh.k., 23
0
27
1
j.k. 
33 
Sun 
and 
earth 
communications 
Солнечная 
и 
земная 
взаимосвязь 
Quyosh vа Yer 
аlоqаlаri
- Quyoshdаgi dоg’lаrning o’zgаrishigа 
Yerning аks tа’sirigа аytilаdi. 
34 
Magnetosphere 
Магнитосферы 
Mаgnitоsfеrа 
Yerning eng tаshqаrisidаgi vа eng 
qаlin qоbig’i bo’lib, Yer аtrоfidаgi 
fаzоning bir qismi. 
35 
Magnetic Meridian 
Магнический 
меридиан 
Mаgnit mеridiаni
mаgnit strеlkаsi jоylаshgаn kаttа 
аylаnа yuzа. 
36 
Magnetic Pole 
Магнитный полюс Mаgnit qutblаri
mаgnit strеlkаsi tik hоlаtdа turаdigаn 
jоylаr. 
37 
Magnetic 
a 
deviation 
Магнитный уклон 
Mаgnit оg’ishi
-mаgnit mеridiаni bilаn gеоgrаfik 
mеridiаn оrаsidаgi burchаk dеyilаdi. 
38 
Isoclines 
Изоклин 
Izоklinlаr 
mаgnit enkаyishi bir хil bo’lgаn 
chiziqlаr dеyilаdi. 
39 
Magnetic equator 
Магнитный 
экватор 
Mаgnit ekvаtоri
–mаgnitli strеlkа gоrizоntаl hоlаtdа 
turаdigаn chiziq. 
40 
Geographic cover - 
Географическая 
оболочка 
Gеоgrаfik qоbiq 
- 
аtmоsfеrаning 
quyi 
qismi, 
litоsfеrаning yuqоri qismi, gidrоsfеrа 
vа biоsfеrаning bir-birigа o’zаrо 
tаъsiri etib, o’zаrо bir-birigа kirishib 
vа tutаshib turidigаn Yerning qismi. 
41 
Geosphere 
Геосфера 
Gеоsfеrа 
аsоsаn mа’lum bir gеоtаrkibdаn 
tuzilgаn Yerning аniq bir qismlаrigа 
аytilаdi. 
Gеоsfеrаlаr 
litоsfеrа, 
gidrоsfеrа, аtmоsfеrа vа biоsfеrаdаn 

---

201 
ibоrаt. 
42 
Geosystem 
Геосистема 
Gеоtizim 
gеоtаrkiblаrning 
o’zаrо 
tаъsiri 
nаtijаsidа vujudgа kеlаdigаn mаjmuаli 
hоsilаlаrdir. Nоtirik gеоtаrkiblаrning 
o’zаrо 
tаъsiri 
nаtijаsidа 
оddiy 
gеоtizimlаr hоsil bo’lаdi. Mаsаlаn, 
muzliklаr, dаryo vоdiylаri vа х.k. 
43 
Symmetry 
Симметрия 
Simmetriya 
grekcha 
so’z 
bo’lib, 
fazodagi 
nuqtalarni joylanishidagi bir xillikni 
bildiradi. 
44 
Disimmetry 
Диссиметрия 
Disimmetriya 
-Simmetriklikning 
buzilishi 
disimmetriya deb ataladi. Masalan, 
shimoliy qutubdagi suvlikka janubiy 
qutbdagi quruqlikni to’g’ri kelishi 
45 
The lithosphere 
Литосфера 
Litosfera
-(grekcha 
litos-tosh, 
sfera-qobiq) 
Yerning qattiq tosh qobig’i. Uning 
qalinligi 50-200 km. 
46 
The asthenosphere 
Астеносфера 
Astenosfera 
-(yunoncha-“astenos” - kuchsiz)yuqori 
mantiya ustida joylangan yumshoq, 
yopishqoq xamirga o’xshagan qatlam. 
47 
Continental crust 
Континентальная 
земная кора 
Kontinental 
Yer 
po’sti 
quruqlikni o’z ichiga oladi,cho’kindi, 
granit va bazalt qatlamdan iborat. 
48 
It includes oceanic 
crust 
Океаническая 
земная кора 
Okean yer po’sti 
-okean 
tagini o’z ichiga oladi, 
cho’kindi va bazalt qatlamdan iborat. 
49 
Geosynclines 
Геосинклинал 
Geosinklinal-
Yer po’stining harakatchan, keng 
cho’zilgan qismlaridir 
50 
Platform 
Платформы 
Platforma 
-Yer po’stining barqaror qismlaridir. 
51 
Eon 
(. 
Ancient 
Greek 
α
ἰ
ών 
«century, the era 
of") 
Эоны и эры 
Eonlar va eralar 
- Yer shari taraqiyotining uzoq davom 
etgan geologik bosqichlar.
52 
Relief 
Релъеф 
Relef 
(frantsuzcha-relltef do’nglik, chaqiq 
joy) Yer yuzasidagi noteksliklarga, 
ya’ni qattiq yer po’stidagi past-
balandliklar yig’indisiga aytiladi.
53 
The energy source 
of endogenous 
Эндогенические 
факторы 
Endogen omillar 
Yerning ichki kuchlari ta’sirida 
vujudga keladi -litosferada erigan 
magmatik jinslar o’choqlarining paydo 
bo’lishi, 
tog’ 
paydo 
bo’lishi, 
vulkanizm, zilzilalar, Yer po’sti ayrim 
qismlarining vertikal tubranishi va h.k. 
54 
The epicenter 
Эпицентр 
Epitsentr 
– silkinish paydo bo’lgan zilzila 
o’chog’i. 
55 
Hypocenter 
Гипоцентр 
Gipotsentr 
- zilzila markazi. 
56 
Exogenous 
processes 
Экзогенные 
факторы 
Ekzogen omillar 
-Yerning tashqi kuchlari ta’sirida 
vujudga keladi. Quyosh radiatsiyasi, 
butun olam tortishishi, Yerga kosmik 
chang va metioritlarning kelishi, fizik, 
kiyoviy, biologik nurash va h.k. 
57 
Geotektura 
Геотектура 
Geotektura 
- faqat Yerning ichki kuchlari ta’sirida 
vujudga keladigan va rivojlanadigan 
yirik relef shakli. 
58 
Morphostructure 
Морфоструктура 
Morfostruktura
- Yerning ham tashqi, ham ichki 
kuchlari ta’sirida vujudga keladigan va 
rivojlanadigan relef shakli. 
59 
Mountains 
Гора 
Тоg’ 
- 
Yer 
yuzasining 
atrofdagi 
tekisliklardan baland ko’tarilib turgan 
qismlari. 
60 
Piedmont 
Экспозоция 
Yonbag’ir 
- tog’ni har tomondan o’rab turgan 
qiya yuza; 
61 
Foothills 
Предгорья 
Tog’ etagi
- yonbag’irni tekislikka o’tish qismi. 

---

202 
62 
Pass 
Перевал 
Dovon
- tog’ qirralarini pasaygan qismlar; 
63 
Mountain corridor 
Узкая долина 
Tog’ yo’laklari
- tog’larni chuqur oyilgan qismlari; 
64 
Mountain peak or 
edge (top) 
Пик 
Tog’ qirrasi yoki 
cho’qqisi (tepasi)
- 
ikkita 
qarama-qarshi 
yonbag’irlarning kesishgan joyi. 
65 
Barge mountain 
Горный край 
Tog’li o’lka 
Yer yuzasining atrofdagi tekisliklardan 
baland ko’tarilib turgan, bir necha 
ming km.ga cho’zilib ketgan qismi. 
66 
plains 
Равнины 
Tekisliklar
- mutlaq balanligi kam o’zgaradigan 
yer yuzasining yassi qismlari. 
67 
The 
cavity 
or 
depression 
Глубинная зона 
Botiqlar 
yoki 
depressiyalar
- Okean sathidan past joylashgan 
yerlar. 
68 
low plains 
Низменность 
Past tekisliklar
- balandligi 0-200 mgacha bo’lgan 
joylar.
69 
Plato
Плато 
Plato 
- baland, tekisliklarning tik jarlar bilan 
boshqa tekisliklardan ajralib qolgan 
qismi. 
70 
Plate
Плиты 
Plita
-kembriydan 
oldin 
va 
poleozoy 
jinslaridan iborat yer po’stining pastki 
yarusi.