O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik – iqtisodiyot instituti

TIJORAT BANKLARINING OPERATSIYALARI
Tijorat banklari asosan jamiyatdagi vaqtinchalik bo‘sh pul mablag‘larini jalb qilish va ushbu mablag‘larni tegishli maqsadlarda joylashtirish orqali tegishli foydani shakllantiradi. Banklarning vaqtinchalik mablag‘larni jalb qilish bilan bog‘liq operatsiyalari passiv operatsiyalar hisoblanadi. Banklarning passiv operatsiyalari tegishli xarajatlar evaziga amalga oshiriladi. Demak, tijorat banklarining passiv operatsiyalari natijasida moliyaviy resurslarni shakllantiradi. Resurslar ikkita yirik manba: jalb qilingan mablag‘lar va o‘z mablag‘lardan iborat. Resurslar bank balansining passivida hisobga olib boriladi. Tijorat banklari balansi passivining asosiy ulushini majburiyatlar (jalb qilingan mablag‘lar) tashkil etib, ulvar jami bank resurslari tarkibida 85-90 foizdan iborakt bo‘ladi.
Majburiyatlarni muddati va vujudga kelio‘ manbasiga qarab: barqaror va beqaror mablag‘larga, ular uchun to‘lanadigan xarajatlar miqdoridan kelib chiqib: arzon va qimmat mablag‘larga ajratish mumkin.

Jalb qilingan mablag‘larning manbasi

Dipozitlar
chaqirib olinguncha saqlanadigan depozitlar
jamg‘arma depozitlar
muddatli depozitlar

Xalqaro bank amaliyotida bank resurslari tarkibida depozit mablag‘lar, ayniqsa muddatli depozitlar asosiy ulushni tashkil etadi. Bank resurslari tarkibida muddatlli depozitlar ulushining yuqoriligi banklarning moliyaviy barqarorligini mustahkamlashga va to‘lovga layoqatligini taminlashga bevosita tasir ko‘rsatadi. Takidlash lozimki, respublikamiz tijorat banklari resurslari tarkibida muddatli mablag‘larning ulushi ortib borish tendensiyasiga ega bo‘lib, ushbu ko‘rsatkich 2001 yil yanvar holatiga taxminan 7-8 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2008 yil 1 yanvar holatiga ko‘ra 17 foizga, 2018 yil 1 yanvar holatiga ko‘ra 30-35 foizni tashkil etgan.

Xalqaro bank amaliyotida bank resurslari tarkibida depozit mablag‘lar, ayniqsa muddatli depozitlar asosiy ulushni tashkil etadi. Bank resurslari tarkibida muddatlli depozitlar ulushining yuqoriligi banklarning moliyaviy barqarorligini mustahkamlashga va to‘lovga layoqatligini taminlashga bevosita tasir ko‘rsatadi. Takidlash lozimki, respublikamiz tijorat banklari resurslari tarkibida muddatli mablag‘larning ulushi ortib borish tendensiyasiga ega bo‘lib, ushbu ko‘rsatkich 2001 yil yanvar holatiga taxminan 7-8 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2008 yil 1 yanvar holatiga ko‘ra 17 foizga, 2018 yil 1 yanvar holatiga ko‘ra 30-35 foizni tashkil etgan.