O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi qarshi davlat universiteti

 
Ishdan maqsad: 
Talabalarga Molekulyar markerlarni farqlash va ularni ishlatishni 
o`rgatish 
DNK markerlari o`zining yuqori informativligi, spetsifikligi, polimorfikligi va foydalanish 
qulayligi sababli molekulyar-genetik tadqiqotlarda mustahkam o`rin egallab kelmoqda. Quyida 
ularning ba`zilari haqida misollar keltirilgan. 
DNK markerlar praymer juftliklar faqat aniq gen yoki genga yondosh hudududlarni 
ko`paytirib beradi. Masalan 10 odamdan DNK ajratib olindi siz o`sha odamlar DNK sini asosida 
pzr tahlini amalgam oshirib kasalikka chidamli geni bor yoki yo`qligini tekshirish mumkin.buning 
uchun siz kassalikka chidamlilik geniga tuzilgan maxsus praymer juftligiga ega bo`lishingiz kerak 
. Mos tushgan praymer Marker deb ataladi.
RFLP – Restricted Fragment Length Polymorphism (Bo`laklangan Fragmentlar 
Uzunliklari Polimorfizmi - BFUP). RFLP tahlili ilk bor Jeffris tomonidan 1985-yil olib borilgan 
(Jeffreys et al., 1985). 
Bu usulda restriktazalar DNKni maxsus uchastkalarda, odatda palindrom ketma-ketliklarda 
parchalaydi. Mutatsiya natijasida shunday ketma-ketliklarning asoslaridan biri o`zgarib qolgan 
bo`lsa bu uchastkalar restriktazalar yordamida parchalanmaydi. Aksincha mutatsiya natijasida 
restriktazalarga chidamli bo`lgan boshqa yangi uchastkalar paydo bo`lishi mumkin. Xolbuki 
gipervariabel uchastkalar genomning transpozitsiya, noteng rekombinatsiyalar va DNK-
polimeraza kompleksining "sirg`alishi" kabi anchayin murakkab tarkib topishidan kelib chiqqan. 
Natijada esa ikki genetik noo`xshash individrardan kelib chiqqan bir-biriga mos keluvchi DNK 
fragmentlari tez-tez har xil uzunlikda restriksion fragmentlarni yuzaga keltiradi. Bu marker 
tizimining bir qancha kamchiliklari mavjud, jumladan yuqori mehnat, qimmatliligi shuningdek 
irsiylanishning dominant ko`rinishi (geterozigota genotipini aniqlash imkoniyati yo`q).
RAPD 
markerlari 
(Random 
Amplified 
Polymorphic 
DNA 
- 
Tasodifiy 
Amplifikatsiyalangan DNKlar Polimorfizmi) PZRga (Polimeraza Zanjir Reaksiyasi) asoslangan 
bo`lib, usulning asosiy mohiyati DNK regionlarining qisqa (10 nukleotidgacha) erkin 
oligonukleotidlar tomonidan tasodifiy amlifikatsiyalanishi bilan belgilanadi. Praymerlarning 
kerakli uchastkalarga borib (gibridizatsiya) juda yumshoq sharoitda amalga oshiriladi. RAPD 
praymerlari DNKning o`ziga komplementar bo`lgan uchastkasi bilan bog`lanadi va amplifikatsiya 
ikkala zanjirda ikki yo`nalish bo`ylab amalga oshadi. Praymerlanish o`rtacha holda har bir million 
juft asosga bir marta to`g`ri keladi (Jones et al. 1997). Bitta praymer tegishli tur yoki individuum 
DNK o`xshash uchaskasiga bog`liq holda bir necha PZR mahsulotlari berishi mumkin. RAPD 
markerlayi odatda populatsiyaning genetik strukturasini o`rganishda yoki genetik kartalashtirishda 
foydalanilishi mumkin.

---