75
3.2. Tajriba-sinov ishlari tahlili
Tadqiqotda ilgari surilgan nazariy masalalar hamda amalga oshirilgan amaliy
tajribalar uning natijasini aniqlashni taqozo etadi. Yakuniy tajriba-sinov ishlari
2012-2013 yillarda Qarshi tumanidagi 25–o‘rta umumta’lim maktabida olib
borilib, unda jami 8 nafar boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi va 63 nafar o‘quvchi
ishtirok etdi. Shundan 32 nafari tajriba guruhi o‘quvchilari va 31 nafari nazorat
sinfi o‘quvchilari edi. Shakllantiruvchi tajriba bosqichida ham tajriba-sinov ishlari
ta’kidlovchi tajriba jarayonida foydalanilgan metodlar yordamida muallif
tomonidan ishlab chiqilgan mezonlar asosida olib borildi. Amaliy ishlarda maktab
tarbiyaviy ishlarini texnologiyalashtirishning darajalari, ularning amaliy faoliyatda
namoyon bo‘lish holatlari aniqlandi. Bu holat quyidagicha izohlanadi:
1.
Mavjud nazariy-pedagogik bilimlarning o‘qituvchilar tomonidan
o‘zlashtirilishining pastligi. (Ayniqsa, zamonaviy pedagogik texnologiyalar haqida
nazariy bilimlarning yetishmasligi)
2. Tarbiyaviy ishlar bo‘yicha amalga oshirilgan ishlar samaradorligining
yuqori darajada emasligi.
3. O‘qituvchilarga tarbiyaviy ishlarni texnologiyalashtirishga oid nazariy,
amaliy va metodik yordamning zaruriyati mavjudligi.
Tajriba-sinov ishlarining asosiy bosqichida, sinf rahbarlari bilan birgalikda
(tajriba sinfida) ko‘pgina texnologiyalashtirilgan tarbiyaviy tadbirlarni tashkil
etdik.
Tadbirlar tahlilining ko‘rsatishicha, texnologiyalashtirilgan tadbir natijasida
o‘quvchilarda quyidagi sifat (xislat)larning barkamol shaxs qiyofasida aks etishi
muhim ekanligi qayd etildi:
- vatanparvarlik va milliy g‘urur, iftixor tuyg‘usiga egalik;
- davlat ramzlari (gerb, bayroq, madhiya)ga nisbatan chuqur hurmat bildirish;
- millat va jamiyat taraqqiyoti yo‘lida mehnat qilish hamda ularning taqdiri
uchun mas’uliyatli bo‘lish;
- ona tabiatga nisbatan mehr-muhabbat;
76
- ajdodlar xotirasiga hurmat, milliy qadriyatlarning ahamiyatini chuqur
anglash va ularni asrab-avaylash, kelgusi avlodlarga yetkazishga g‘amxo‘rlik
qilish;
- halol, rostgo‘y, mehr-shafqatli bo‘lish;
- g‘ayratli, tashkilotchi va tashabbuskor bo‘lish;
- faoliyatda qat’iyatli, xushmuomala va tartibli bo‘lish;
- mustaqil va o‘z nuqtai nazarini erkin ifodalay olish;
- muomala madaniyatini egallay olish;
- vaqtdan unumli foydalana bilish.
Bundan tashqari o‘quvchilar bilan “Ona tabiat qo‘yniga” sayohat
mashg‘ulotini ham tashkil etdik. Bunda o‘quvchilar “Tabiatdagi bahoriy
o‘zgarishlar”, “Tabiatning ham joni bormi?”, “Qushlar nima deydi?”, “Gul
go‘zallik ramzimi?”, “Tabitani asrash uchun nima qila olaman?” kabi savollarga
javob oldilar.
Sayohatdan so‘ng o‘quvchilarning tasurotlari davra suhbati asosida
xulosalandi. Sayohatdan o‘quvchilarning taasurotlari bir olam bo‘ldi. Ayniqsa,
ularning ona tabiatga nisbatan munosabatlari tubdan o‘zgardi, desak adashmaymiz.
Bolalar o‘z javoblarida tabatning ham joni bor ekanligi, unga ozor bermaslik
lozimligini qayta-qayta takrorladilar. Tajriba-sinov ishlarining asosiy qismi bahor
oylariga to‘g‘ri kelganligi bois boshlang‘ich sinf o‘quvchilari bilan “Navro‘zi
olam”, “Gullar bazmi”, “Qushlar bayrami” kabi tadbirlarni tashkil qildik. Ushbu
tadbirlarni yil boshida sinf rahbari bilan kelishgan holda uning ish rejasiga kiritdik.
Har bir tadbirni boshlanishdan bir oy oldin tadbir yuzasidan material to‘plashga
kirishdik. Tadbir ishlanmasini tuzishda albatta uni texnologiyalashtirishga alohida
ahamiyat qaratdik. Bu borada o‘qituvchilarning fikr-mulohazalarini ham inobatda
oldik. Ayniqsa, tadbirni tashkil etishda o‘quvchilarning yosh xususyaitlari va
ularning imkoniyatlari darajasini alohida yodda tutdik. O‘quvchilar bajara oldigan
rollar, turli boshqotirma va boshqa o‘yinlarni ularning imkoniyatlari darajasidan
kelib chiqqan holda tanladik. Shuni alohida yodda tutish kerakki, tadbir jarayonida
ko‘plab pedagogik texnologiya shakllaridan foydalanish mumkin, ammo tadbirlar
77
ommaviy shaklda o‘tishini hisobga olganda ko‘proq guruhlarda ishlash metodlarini
tanlash maqsadga muvofiq. Biz yuqoridagi boblarda ta’kidlaganimizdek,
tarbiyaviy tadbirlarda pedagogik texnologiyalarni qo‘llash o‘quvchilarda faollik,
ishchanlik, qiziquvchanlik, maqsad sari intilish, o‘zgalar fikrini hurmat qilish,
guruh sha’nini himoya qilish kabi ko‘nikmalarni shakllantiradi. Shubhasiz biz
tashkil etgan tadbirlarda ham o‘quvchilarda ushbu ijobiy sifatlar shakllanganligi
kuzatdik.
Yuqorida qayd etilgan sifatlar tajriba-sinov ishlari davrida tajriba guruhiga
biriktirilgan respondent-o‘quvchilar tomonidan muvaffaqiyatli tashkil etilishiga
erishildi. Mazkur fikrni tajriba-sinov ishlarining yakuniy bosqichi natijalari ham
tasdiqlaydi. Tajriba natijalarini ifodalovchi ko‘rsatkichlar respondent-o‘quvchilar
o‘rtasida tashkil etilgan so‘rovlar, testlar, ertaliklar, sayohat natijalarilarni tahlil
etish asosida hosil qilindi.
Test so‘rovi natijalarini tahlil etish chog‘ida quyidagi ko‘rsatkichlar qo‘lga
kiritildi:
Tajriba boshidagi ko‘rsatkich
3.1- jadval
Sinflar
O‘quvchilar soni
Javoblar soni
Yuqori
O‘rta
Past
Tajriba
guruhi
32 nafar
6
16
10
% hisobida
100 %
21
49
30
Nazorat
guruhi
31nafar
5
14
12
% hisobida
100 %
16
45
39
78
Tajriba yakunidagi ko‘rsatkich
3.2-jadval
Sinflar
O‘quvchilar soni
Javoblar soni
Yuqori
O‘rta
Past
Tajriba
guruhi
32 nafar
20
9
3
% hisobida
100 %
60
30
10
Nazorat
guruhi
31 nafar
11
14
6
% hisobida
100 %
35
45
20
Mazkur paragrafda bayon etilgan fikrlardan anglanadiki, tadqiqot ishiga
tizimli va maqsadga muvofiq yondashish tarbiyaviy ishlarni
texnologiyalashtirishga yo‘naltirilgan pedagogik ta’lim jarayonining samarali
kechishini ta’minlaydi. Ushbu fikrni tajriba-sinov ishlarining yakuniy natijalari
ham tasdiqlaydi.
UCHINCHI BOB BO‘YICHA XULOSA
O‘tkazilgan nazariy va eksperimental tadqiqotlar quyidagilarni xulosa
qilishga imkon beradi:
1. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida barkamollik sifatlarini shakllantirish
uchun tarbiyaviy ishlarda innovatsion texnologiyalardan foydalanish bu sohada
kutilgan samaradorlikka erishish imkonini berdi.
2. Pedagogik tadqiqotlarda psixologik nazariya va amaliy-ilmiy apparatni
ko‘llanilishi hamda muhitga muvofiqlantirilishiga erishildi;
79
3. O‘quvchilar bilan kichik guruhlarda ishlash natijasida ular orasida
subyekt-subyekt munosabatlarini ta’minlash, ishchan muloqot, mustaqillik, faollik,
hamkorlik, o‘zaro ishonchga asoslangan pedagogik muhit vujudga keltiriladi.
4. Amalga oshirilgan tajriba-sinov ishlari davomida boshlang‘ich sinflarda
tarbiyaviy ishlarni texnologiyalashtirish muayyan metodika yordamida izchil
takomillashtirildi va ma’lum darajada boyitildi. Bu esa taqdim etilgan
metodikaning samaradorlik darajasini tasdiqladi va tadqiqot farazi to‘g‘riligini
ilmiy jihatdan asoslash imkonini berdi.
5. Tarbiyaviy ishlarni texnologiyalashtirish jarayonida tabiya maqsadlari,
motivlar, ko‘rsatmalar, nuqtai nazarlar, qadriyatlar, shaxs tarbiyasi bilan
kuzatiladigan va boshqariladigan, aniq shaklda tashkil qilingan psixomotor jarayon
sifatida xizmatga oid funksiyalar ahamiyati boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga ta’sir
ko‘rsatishi pedagogik jihatdan dalillandi.
80
UMUMIY XULOSALAR
O‘tkazilgan tadqiqotlar va ularning natijalari qo‘yilgan farazlarni to‘la
tasdiqladi hamda quyidagilarni xulosalashga imkoniyat yaratdi:
1.
Boshlang‘ich sinf tarbiyaviy ishlarini texnologiyalashtirishning limiy
asoslarini yaratish dolzarb pedagogik muammolardan biri ekanligi ijtimoiy
zarurat, ehtiyoj namoyon etdi. Izlanish maqsadini tadqiqotda qaror toptirish uchun
boshlang‘ich sinflarda tarbiyaviy ishlarni texnologiyalashtirish imkoniyatlari
ilmiy jihatdan asoslanildi;
2.
Boshlang’ch sinflarda tarbiyaviy ishlarning texnologiyasi pedagoglar
tomonidan maxsus turdagi topshiriqlar, mustaqil faoliyat turlarini bajarish orqali
ro‘yobga chiqarildi. Tarbiyaviy ishlar jarayoni to‘laqonli tarzda o‘quvchiga
yo‘naltirilsa, uning ehtiyoj va imkoniyatlari, qiziqishlari, iqtidorini hisobga olgan
holda muayyan prinsiplar asosida tashkil etilsa, bunday tarbiya natijalari, birinchi
navbatda, o‘quvchi shaxsining o‘zini, shu bilan bir qatorda, davlat, jamiyat hamda
fan va ishlab chiqarishni rivojlantiruvchi omil darajasiga ko‘tariladi.
3.
Boshlang‘ich sinflarda tarbiyaviy ishlarni texnologiyalashtirishda
tarbiyaviy xususiyatlar, pedagogik-psixologik o‘ziga xosliklarni alohida hisobga
olish talab etiladi.
4.
Tarbiyaviy ishlarni texnologiyalashtirishga xizmat qiladigan tarbiyaviy
loyihalarni ishlab chiqish va tarbiya jarayoniga tadbiq etish tarbiyaviy ishlarni
samarali rivojlantirish imkonini beradi.
5.
Boshlang‘ich sinflarda tarbiyaviy ishlarni texnologiyalashtirish uchun
uchun o‘quv-biluv jarayonida ularni faol fikrlash va mustaqil faoliyat ko‘rsatishga
undovchi innovatsion texnologiyalardan foydalanish bu sohada kutilgan
samaradorlikka erishish imkonini berdi.
6.
O‘quvchilar bilan kichik guruhlarda ishlash natijasida tarbiyaviy ishlar
jarayonida, ular orasida subyekt-subyekt munosabatlarini ta’minlash, ishchan
muloqot, mustaqillik, faollik, hamkorlik, o‘zaro ishonchga asoslangan pedagogik
muhit vujudga keltiriladi.
81
7.
Kichik guruhlarda boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida tanqidiy fikrlashni
shakllantirishga yo‘naltirilgan holda tashkil etilgan pedagogik jarayon erkinlik,
insonparvarlik tamoyillari asosida tashkil etilgan tarbiya muhiti tarbiya
oluvchilarni rivojlantirish imkoniyatiga ega ekanligini ko‘rsatdi.
8.
Tajriba-sinov natijalari boshlang‘ich sinflarda tarbiyaviy ishlarni
texnologiyalashtirishga yo‘naltirilgan pedagogik jarayonda qo‘llanilgan
metodikaning samaradorlik darajasini asoslab berish orqali tadqiqot ilmiy
farazining to‘g‘riligini ko‘rsatdi.
9.
Ertaliklar mazmunin milliylashtirish va zamonaviylashtirishda,
shuningdek, ularda pedagogik texnologiyalardan foydalanishda o’quvchilarning
individual-psixologik xususiyatlarini chuqur tahlil qilish va shu asosda didaktik
topshiriqlardan optimal ravishda foydalanish zaruriyati mavjud.
10. O‘quvchilar orasida qulay tashkil qilingan faoliyatgina ularning sinf,
maktab jamoasi va oila a’zolari o‘rtasidagi ijtimoiy munosabatlarini
barqarorlashtiradi. Bu borada ko’rik-tanlov va sayohatlarning ahamiyati nihoyatda
kattadir.
TAVSIYALAR:
Boshlang‘ich sinflarda tarbiyaviy ishlarni texnologiyalashtirishda
quyidagilarni amalga oshirish zarur:
1. Boshlang‘ich sinflarda tarbiyaviy ishlarni texnoligiyalashtirishda
o’qituvchilar asosiy kuch bo’lib, ularni o‘qitiladigan o‘quv predmetlari
mazmuniga Boshlang‘ich ta’lim Davlat ta’lim standartlariga mos tarzda
o‘quvchilarning tanqidiy fikrlash ko‘nikmalarini shaklantirishga yo‘naltirilgan
o‘quv strategiyalari, ta’limiy topshiriqlar va innovatsion usullarni singdirish zarur.
2. Xalq ta’limi vazirligiga: “O‘qish», «Ona tili» namunaviy o‘quv
dasturlarini takomillashtirish, kichik maktab yoshidagi bolalarga mo‘ljallangan
qomusiy lug‘atlar, tanqidiy fikrlashni shakllantirishga qaratilgan bolalarbop
diafilmlarni yaratish talablari Davlat ta’lim grantlari loyihalarida o‘z aksini
topishiga erishish lozim.
82
3. O‘quvchilarning ma’naviy-ma’rifiy sohalardagi bilimlarini oshirishda
ma’lum omillar va sharoitlar hamda rag‘batlantirish yo‘llari, metodlari, shart-
sharoitlarini chuqur o‘rganish va hisobga olish lozim.
4. Ilmiy-tadqiqot institutlari, ta’lim markazlari tomonidan o‘quvchilarning
ma’naviy-ma’rifiy sohalardagi bilimlarini kengaytirish maqsadida turli qomusiy
adabiyotlar, ma’lumotnomalar, daydjest majmualarini yoshiga mos ravishda
ishlab chiqish maqsadga muvofiq.
83
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. -T.: O‘zbekiston, 1992. - 46 b.
2.
Karimov I.A. O‘zbekistonning istiqlol va taraqqiyot yo‘li. - T.: O‘zbekiston,
1992, 46 b.
3.
Karimov I.A.Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. –T.O‘zbekiston, 1995.-278 b.
4. Karimov I. A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. T.: Ma’naviyat, 2008.
-176 b.
5. Karimov I.A. Jahon moliyaviy iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni
bartaraf etishning yo‘llari va choralari. T., 2009.
6. Karimov I.A. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish
va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi. T., 2010.
7. Karimov I.A. O'zbekiston mustaqilikka erishish ostonasida. T.: “O'zbekiston”,
2011, 430.
8. O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonuni. Barkamol avlod –
O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. – T.: 1997, 20-29-b.
9. O‘zbekiston Respublikasining “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”. Barkamol
avlod – O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. – T.: 1997, 30-61-betlar.
10. O‘zbekiston Prezidentining 2004 yil 21 maydagi “2004-2009 yillarda maktab
ta’limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturi to‘g‘risida”gi Farmoni .
Ma’rifat, 2004 yil 22 may.
11. Ahmedov B. Ajdodlar o‘giti.- T.: Cho‘lpon, 1991.- 113 b.
12. Abu Abdullosh Al-Xorazmiy. Al jabr val mug‘obala vasiyatlar kitobi. /O‘zbek
pedagogikasi antologiyasi. –T.: O‘qituvchi, 1995. 62-76 b.
13. Aliyev A. Ma’naviyat, qadriyat va badiyat: (Vatan fidoiylari).-T.: Akademiya,
2000.- 630 b.
14. Alisher Navoiy mukammal asarlar tiplami. 7 – tom. «Xamsa», «G‘ayrat ul-
abror».- T.: Fan, 1991.-390 b.
15. Aminov B., Rasulov T. Vatan yurakdagi javohir.-T.: O‘qituvchi, 1996. -158 b.
16. Amir Temur o‘gitlari.- T.: Navro‘z, 1992.- 63 b. (Amir Temur vasiyati.-T.:
G‘afur G‘ulom, 1991.-4 b.
84
17. Baratov Sh. O‘quvchi shaxsini o‘rganish usullari.-T.:O‘qituvchi,1995.-52b 18.
18. Bobur Z.M. Devon.-T.: Fan, 1994.-143 b.
19. Boytullayev R. Ajdodlar merosini o‘rganib // Muloqot.-2004.-
№5.-B.29-30 b. .
20. Ergashev F., Obidov D. Milliy ta’lim tarixidan.- T.: Akademiya, 1998.-77 b.
21. Erkayev A. Ma’naviyat - millat nishoni.- T.: Ma’naviyat, 1997.- 188 b.
22. Forobiy A.N. Fozil odamlar shahri- T.: A.Qodiriy, 1993.- 222 b.
23. Hamidov X. Qirq besh alloma hikoyati. - T.: Fan, 1995.- 178 b.
24. Hasanboyeva O., Hasanboyev J., Hamidov X. Pedagogika tarixi. - T.:
O‘qituvchi, 1997.- 248 b.
25. Hasanboyeva O. Guruhlarda tarbiyaviy ishlar. - T.: O‘qituvchi, 1994.- 119 b.
26. Hoshimov
К., Nishonova S. Pedagogika tarixi // Darslik.-Т.: Alisher Navoiy
nomidagi O’zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti.2005.-304 b.
27. Ibrohimov A. Bizkim o‘zbeklar. - T.: Sharq, 2001.- 395 b.
28. Ibrohimov A., Sultonov X., Jo‘rayev N. Vatan tuyg‘usi.- T.: O‘zbekiston,
1996.- 443 b.
29. Imom Ismoil al-Buxoriy. Al-adab, al-mufrad.-T., O‘zbekiston. 1990, 198 b.
30. Jabborov A.M. O‘zbek maktabi o‘qituvchisining psixologik va etnik
xususiyatlari. Psixol. fanl. dokt. diss. T.: 1999 y. – 317 b.
31. Javliyev T. An’analar hayot sabog‘i.- T.: O‘qituvchi, 1992.- 87 b.
32. Jalolov A. O‘zbekiston mustaqillik, ma’naviyat va mafkura.-T.: Ma’naviyat,
2004.- 189 b.
33. Jumaboyev M. Bolalar adabiyoti.- T.: O‘qituvchi, 1994.- 256 b.
34. Jo‘rayev A. Tarbiyaviy darslar o‘tish. –T.: O‘qituvchi, 1994, 87 b.
35. Mansur M. O‘zbegim. «Zvezda vostoka» jurnali kutubxonasi.- Vatan seriyasi,
T.: 1992.- 48 b.
36. Mahkamov U. Axloq-odob saboqlari.- T.: Fan, 1994.- 133 b.
37. Mahmudov S. O‘zbek udumlari.-T.: Fan, 1993.- 218 b.
38. Mahmudov T. Avesto haqida.- T.: Guliston, 2000.- 63 bet.
39. Mahmudov T. Mustaqillik va ma’naviyat.- T.: Sharq, 2001.-160 b.
85
40. Ma’naviyat yulduzlari: (Markaziy Osiyolik mashhur siymolar, allomalar,
adiblar).- T.: A.Qodiriy nomidagi xalq merosi, 1999.- 395 b.
41. Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushunchalar, tamoyillar va atamalar. T.: Yangi
asr avlodi. -2002, -192 b.
42. Ming bir hadis.- T.: Movarounnahr, 1998.- 144 b.
43. Munavvarov A. Pedagogika. Pedagogika Oliy o‘quv yurtlari uchun darslik.- T.:
O‘qituvchi, 1996.- 200 b.
44. Murodov M. O‘zbekning shoir bo‘lmagani kam // Muloqot.- 1991.-
№7. - 5-,6-
b.
45. Musurmonova O. Ma’naviy qadriyatlar va yoshlar tarbiyasi. – T.: O‘qituvchi,
1996. – 190 b.
46. Navoiy A. Hayrat ul-abror.- T.: G‘.G‘ulom, 2006.- 389 b.
47. Nazarov Q. Aksiologiya. Qadriyatlar falsafasi. - T.: O‘zbekiston Faylasuflari
Milliy jamiyati, 2004.- 196 b.
48. Otaxonova Z. Tarbiyaviy ishlar metodikasi. -Fag‘ona.: 2009, 126 b.
49. Ochilov M.O., Ochilova N.M. O‘qituvchi odobi.-T.: 1997.-136 b.
50. Ochilov M. Muallim-qalb me’mori. Saylanma.-T.:O‘qituvchi,2001.-430b. 44.
51. Petrovskiy A.V. “Umumiy psixologiya”.T: “O‘qituvchi” 1992-512 b.
52. Qoraboyev U. O‘zbekiston bayramlari. - T.: O‘qituvchi, 1991.- 186 b.
53. Qurbonov T. Milliy g‘urur va madaniy meros dialektikasi.-T.: Zarqalam,
2006.- 98 b.
56. Safo Ochil. Mustaqillik ma’naviyati va tarbiya asoslari.- T.: O‘qituvchi, 1995.-
207 b.
57. Sodiqova T. Mehr qolur.- T.: Mehnat, 1998.- 51 b.
58. Tursunov I., Nishonaliyev U. Pedagogika kursi.- T.: 1997.- 230 b.
59. To‘rayeva O. Yosh qalblar murabbiysi.- T.: O‘qituvchi, 1989.- 162 b.
60. Vatanni sevmoq iymondandur.- T.: Adabiyot va san’at, 1995.- 64 b.
61. Yusupov E., Ismoilov F. Inson barkamolligi.- T.: O‘zbekiston, 1990.- 240 b.
62.Yo‘ldosheva R. O‘zbek xalq o‘yinlarining tarbiyaviy ahamiyati.-T.: O‘qituvchi,
1994.- 119 b.
86
63. Ziyoyev X. Istiqlol ma’naviyat negizi.- T.: Ma’naviyat, 1999.- 189 b.
64. O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi.- T.: Davlat ilmiy nashriyoti, Tom 2, 2001.-
703 b.
65. O‘zbek pedagogikasi antologiyasi. 1-jild. T.: O‘qituvchi, 1995.- 478 b.
66. O‘zbek pedagogikasi antologiyasi. 2-jild. T.: O‘qituvchi, 1999.- 478 b.
67. O‘zbek xalq maqollari. - T.: Sharq, 2003.- 510b.
68. G‘afforova T. Boshlang‘ich ta’limda zamonaviy pedagogik texnologiyalar.
Qarshi.: “Nasaf”, 2009, 162 b.
69. G‘ofurov Z.,Toshev M. Ma’naviyat saboqlari.- Qarshi. 1999.-158 b.
70. G‘oziyev E.G‘. Umumiy psixologiya I kitob, T.: 2004 y,-210 b.
71. G‘ofurov Z.,Toshev M. Ma’naviyat saboqlari.- Qarshi. 1999.-158 b.
72. Sharipov E. Oila, an’ana, odob.- T.: O‘zbekiston, 1991.
73. Sharqning ulug‘ mutafakkirlari merosida ta’lim-tarbiya masalalari: Ilmiy
anjuman materiallari. T.Nizomiy nomidagi TDPU.-1993.- 658 b.
Internet saytlari
www.ziyonet.uz
www.pedagog.uz
www.kutubxona.uz
88
ILOVA-1
Boshlang’ch sinf o’qituvchilariga murojaat qilingan og’zaki savollar to’plami
1. Tarbiyaviy ishlarni texnologoyalashtirish deganda nimani tushunasiz ?
2. Tarbiyaviy ishlarning qanday turlari va yo’nalashlari mavjud?
3. Tarbiyaviy faoliyatingiz jarayonida qanday pedagogik texnologiyalardan
foydalangansiz?
4. Pedagogik texnologiyalar tushunchasiga ta’rif bering?
5. Tarbiyaviy tadbirlarni tashkil etishda sizga nimalar manba bo’lib xizmat
qiladi?
6. Tarbiyaviy ish rejani tuzayotganda nimalarga ko’proq ahamiyat berasiz?
7. Faoliyatingiz jarayonida kasbdoshlaringiz tarbiyaviy ishlarini tahlil
qilganmisiz, ularning kamchilik va yutuqlari nimada deb o’ylaysiz?
8. Tarbiyaviy ishlarga doir faoliyatingizni kim nazorat qiladi ?
9. Bir o’quv yilida necha marta tadbir tashkil etasiz?
10. O’quvchilaringiz bilan sayohatlar tashkil etasizmi, uhda ko’proq
nimalarga e’tibor qaratasiz?
89
ILOVA -2
Tajriba boshida o’quvchilariga murojaat qilingan test topshiriqlari
1. Sizga qanday tadbirlarda ishtirok etish ko‘proq yoqadi?
a) ko‘rik-tanlovlar
b) sayohatlar
v) ertaliklar
g) barchasi
2. Milliy bayramlarning qaysi biri sizga ko‘proq yoqadi?
a) navro‘z
b) mehrjon
v) mustaqillik bayrami
g) barchasi
3. Navro‘z qanday bayram?
a) bahor bayrami
b) yangi yil bayrami
v) kuz bayrami
g) a,b javoblar to‘g‘ri
4. Tadbirlarda siz qanday ish turi bilan shug‘ullanasiz ?
a) raqsga tushaman
b) qo‘shiq aytaman
v) she’r aytaman
b) barcha turini bajaraman
5. Sinf rahbaringiz tarbiyaviy soatda sizni qanday mavzular bilan
tanishtirishini istartangiz ?
a) tarixiy
b) kasblarga oid
v) jahonda bo‘layotgan xabarlar
g) futbol yangiliklari
6. Qayerlarga sayohat qilishni hohlar edingiz ?
90
a) ona tabiat qo‘yniga
b) tarixiy obidalarga
v) muzeylarga
g) barchasiga
7. O‘rtoqlaringiz bilan qanday o‘yin turini ko‘proq o‘ynaysiz?
a) milliy o‘yinlar
b) futbol
v) shoxmot, shashka
g) bekinmachoq
8. Sinf rahbaringizni qaysi sifatlari sizga yoqadi?
a) adolatliligi
b) obobliligi
v) shirinso‘zligi
g) bag‘rikengligi
9. Milliy bayramlardan qaysi biri maktab miqyosida keng
nishonlanadi?
a) navro’z
b) mehrjon
v) mustaqillik bayrami
g) barchasi
10.Sinf jamoasi bilan birgalikda qaysi ijtimoiy foydali mehnat turi bilan
shugullanasiz ?
a) shanbalik
b) ko’rik tanlov
v) sayohat
g) ertalik
91
ILOVA-3
«Ona yurtim - oltin beshigim» nomli ko’rik-tanlov senareysi
Tanlovning maqsadi: o‘quvchilarning bo‘lim yuzasidan olgan bilimlarini
mustahkamlash, ularda vatanga e’tiqod, sadoqat, muhabbat hissini tarbiyalash bilan
birgalikda birdamlik, vatan sha’nini himoya qilish, topqirlik hamda bilim olishga
nisbatan qiziqishni o‘stirish kabi xislatlarni tarbiyalash.
Tanlovda foydalaniladigan metodlar: savol-javob, hikoya, suhbat
Tanlovda foydalaniladigan pedagogik texnologoyalar:
тест,
кроссвордлар, blis-so’rov.
Tanlovda ishtirok etadigan qahramonlar: xalq rolini sinfdagi barcha
bolalar ijro etishadi. Sinfga o‘yinchoq ot mingan jarchi bola kirib keladi.
Jarchi: Aziz fuqarolar, diqqat qiling, podshohimiz tashrif buyurmoqdalar,
ularga bugun sizning yordamingiz kerak. Xaloyiq, shohimizni qarshi oling.
Xaloyiq: Dono shohimiz qelmoqdalar, ulardan yordamimizni ayamaymiz.
Davraga shoh kirib keladi.
Shoh: Salom, aziz fuqarolarim. Sizlarni ko‘rishdan juda xursandman.
Vatanimiz boshiga jodugar yolmog‘iz qora kunlarni solmoqchi, u mening go‘zal
qizim «O‘zbekoy»ni asir olib, yurtimizni esa changalzorga aylantirmoqchi. Uni
yengishga mening kuchim ojizlik qiladi. U sizlarning vataningizga nisbatan
sadoqatingizni, bilimu irodangizni sinash bilan birgalikda, vataningizni qanchalar
ardoqlashingizni tekshirib ko‘rmoqchi. Biz uni yengish uchun uning ba’zi bir
savollariga javob berishimiz shart. Shu sababdan sizlardan yordam so‘rab keldim.
Umid qilamanki, sizlar mendan o‘z yordamingizni ayamaysiz. Biz birgalikda,
albatta, ularni yengamiz, yovuz niyatlarini amalga oshishiga yo‘l qo‘ymaymiz.
Sinfda shamolning uvillashiga o‘xshash ovoz eshitiladi. Sinfda isqirt
kiyimda yolmog‘iz kampir hamtovoqlari: sehrgar mushuk, ayyor tulki paydo
bo‘ladi.
Yolmog‘iz kampir: ha, podshohi olam, yolg‘iz qolib, qiynalib o‘tiribsanmi, senga
hech kim yordam bermasligi aniq.
92
Ayyor tulki: shoh, shu lapashanglarga ishonib o‘tiribsanmi? hi, hi, hi!
Sehrgar mushuk: qani, kim zo‘r ekan, bizmi, yoki sizlarmi?
Yolmog‘iz kampir: bo‘lmasa, mening shartlarimni tinglang, agarda savollarimga
javob bera olsalaring mamlakatingiz o‘zingizga buyursin, agarda men yengsam,
sizlar bu mamlakatni shohingiz bilan tark etasizlar. Uni men xohlaganimcha idora
qilaman, uning yarmini chakalakzorlarga, yarmini esa cho‘lu biyobonga
aylantiraman.
Xalq: Biz birgalikda, albatta, seni yengamiz, dono shohimiz bilan vatanimiz
sha’nini himoya qilamiz.
Shoh: qani ayt savollaringni?
Ayyor tulki: qani, bo‘lmasa, boshladik .
Yolmog‘iz kampir: Savollarga tez va aniq javob qaytaringlar.
1.Vataningiz nomi qanday ataladi?
2. Uning poytaxti qayer?
3. O‘zbekiston madhiyasini kim yaratgan?
4. Madhiyaga kim musiqa bastalagan?
5. Vataningiz bayrog‘ida qanday ranglar mavjud?
6. Bayroqdagi oy va yulduzlar nimalarni anglatadi?7.Humo qushi qanday qush?
Siz uni nima tasvirida ko‘rgansiz?
Uning barcha savollariga o‘quvchilar birgalikda javob qaytarishdi.
Sehrgar mushuk: Negadir sehrgarligim bu safar amalga oshmayapti, ularning
bilimdonligi va birdamligi ustunlik qilayapti chog‘i.
Yolmog‘iz kampir: Ha, mayli savol-javoblarda sizlar g‘olib chiqdingiz, ularni
o‘zim ham bilmas edim. Endi sizlarga qiyinroq savollar bilan murojaat qilmasam
bo‘lmaydi, qani tulkivoy doskaga birinchi krossvordni ilchi, menimcha, bunga
ularning aqli yetmaydi. Quyidagi krossvordda tushirib qoldirilgan unli harflardan
joylashtirsangiz, vatan haqidagi hikmatli gap kelib chiqadi.
O‘quvchilar doskaga chiqib, krossvordni yechadilar:
V
T
N
S
Z
93
М Q
D D
S
V
T
N
Z
M
Q
D D
S
Mushukvoy: Sizlar krossvord yechishni ham bilarkansizlar-ku. Ha, mayli,
navbatdagi topshiriqqa o‘tsak. Mana bu so‘zlar necha bo‘g‘indan iborat ekanligini
aytinglar-chi:
O‘zbekiston, Vatan, Mustaqillik, Istiqlol, Ozod, Poytaxt.
Ayyor tulki: Men o‘zimni bilimdonlikda, ayyorlikda tengi yo‘q deb
yursam, bular mendan ham bilimdon ekan. Ularga yanada qiyinroq krossvord
yechishni taklif qilish kerak, balkim shundagina biz ularni yenga olarmiz.
Yolmog‘iz kampir: qani, Mushukvoy ikkinchi boshqotirmani olib kel.
Mushukvoy: Mana hozir, bu boshqotirmani yecha olmaysizlar, men uni
sehrlab qo‘yaman. Bu boshqotirmadagi tushirib qoldirilgan unli xarflarni
qo‘ysangiz, o‘zbek xalq maqollaridan biri kelib chiqadi.
O‘qituvchi yordamida bolalar odobnoma darsligidagi vatan haqidagi
maqolni esga olishdi va birin-ketin chiqib, boshqotirmani yechdilar.
Bulbul chamanni sevar,
Inson vatanni.
B
L B
L
C
H
M
N N
S
V
R
N S
N
B
T
N N
94
Mushukvoy: Bu nimasi, mening sehrim vatan tuyg‘usi oldida hech qanday kuchga
ega emas ekan-da. Endi tushundim, vatan muqaddas sajdagoh ekan. Uning oldida
sehr ham hech qanday kuchga ega emas ekan.
Yolmog‘iz kampir: Aldoqchilar, firibgarlar, ko‘zimga ko‘rinmanglar. Menga
bergan yordamingiz shumi hali. (Yolmog‘iz kampir mushukvoy va tulkini
davradan quvib yuboradi).
Podsho: Xo‘p, yolmog‘iz kampir, xalqimning bilimdonligi-yu, ahilligiga,
vatanparvarligiga qoyil qoldingmi? Endi malika «O‘zbekoy»ni qaytar!
Davraga go‘zal malika tashrif buyurdi. Malika xalqqa ta’zim qilib, vatan haqidagi
she’rni yod aytib berdi. Xalq uni olqishladi.
Shoh: Aziz xalqim, bugun biz siz bilan birgalikda makkor yolmog‘izni yengdik,
sizlar yana bir bor bilimdonligingiz va vatanga e’tiqodli kishilar ekanligingizni
namoyon qildingiz. Men sizlardan juda minnatdorman. Oldimizda yana bir ish
yolmog‘iz kampirni jazolash turibdi. Uni qanday jazolashni sizlarga havola
qilaman.
Yolmog‘iz kampir: Meni kechiringlar, boshqa sizlarga ozor bermayman.
Mana malikani qaytarib berdim-ku, xo‘p desalaring, bundan keyin ozoda yuraman,
yomon ishlarni qilmayman, mana shu supurgim bilan ko‘chalaringiz, vataningiz
ozodaligiga o‘z hissamni qo‘shaman. Sizlardan bilimni, axloqni o‘rganaman.
Kechira qolinglar, xo‘pmi, kechiringlar.
Bolalar: Biz seni qattiq nazorat ostiga olamiz, ilm sirlarini o‘rgatamiz.
O‘qituvchi: Bolalar keling, biz bugun siz bilan ertak darsimiz davomida
tanishgan yangi so‘zlarga to‘xtalib o‘tamiz:
Fuqaro - shu mamlakatda istiqomat qiladigan kishi.
Muqaddas - hamma narsadan aziz.
Sajdagoh - inson sig‘inadigan joy.
Mustaqil - erkin, ozod.
O‘qituvchi: Bolalar, keling biz doimo yodimizda tutishimiz lozim bo‘lgan
so‘zning ma’nosini barchamiz birgalikda qaytarib olamiz:
Vatan- bu biz tug‘ilib voyaga yetayotgan zamin, musaffo osmon, jonajon
95
O‘zbekiston, yaqinlarimiz, mehnatkash xalqimiz. Biz uni sevishimiz,
ardoqlashimiz kerak. Uning xizmatiga doim shay turishimiz, a’lo baholarga o‘qib,
uning ravnaqiga hissa qo‘shishimiz lozim. Siz ta’lim olayotgan maktab ham uning
bir bo‘lakchasidir. Demak, biz va siz maktabimiz ozodaligiga hissa qo‘shishimiz,
undagi narsalarni asrab-avaylashimiz lozimdir. Chunki kelajakda shu maktabda
ukalaringiz, yaqin qarindoshlaringiz ta’lim oladilar. Shunday ishlarni amalga
oshirsak, ona Vatanimiz bizdan minnatdor bo‘ladi.
Shunday deya o‘qituvchi tadbirni yakunlaydi.
96
ILOVA-4
Tajriba yakunida o’quvchilariga murojaat qilingan test topshiriqlari
2. Sizga qanday tadbirlarda ishtirok etish ko‘proq yoqadi?
a) ko‘rik-tanlovlar
b) sayohatlar
v) ertaliklar
g) barchasi
2. Milliy bayramlarning qaysi biri sizga ko‘proq yoqadi?
a) navro‘z
b) mehrjon
v) mustaqillik bayrami
g) barchasi
3. Navro‘z qanday bayram?
a) bahor bayrami
b) yangi yil bayrami
v) kuz bayrami
g) a,b javoblar to‘g‘ri
4. Tadbirlarda siz qanday ish turi bilan shug‘ullanasiz ?
a) raqsga tushaman
b) qo‘shiq aytaman
v) she’r aytaman
b) barcha turini bajaraman
5. Sinf rahbaringiz tarbiyaviy soatda sizni qanday mavzular bilan
tanishtirishini istartangiz ?
a) tarixiy
b) kasblarga oid
v) jahonda bo‘layotgan xabarlar
g) futbol yangiliklari
97
6. Qayerlarga sayohat qilishni hohlar edingiz ?
a) ona tabiat qo‘yniga
b) tarixiy obidalarga
v) muzeylarga
g) barchasiga
7. O‘rtoqlaringiz bilan qanday o‘yin turini ko‘proq o‘ynaysiz?
a) milliy o‘yinlar
b) futbol
v) shoxmot, shashka
g) bekinmachoq
8. Sinf rahbaringizni qaysi sifatlari sizga yoqadi?
a) adolatliligi
b) obobliligi
v) shirinso‘zligi
g) bag‘rikengligi
9. Milliy bayramlardan qaysi biri maktab miqyosida keng
nishonlanadi?
a) navro’z
b) mehrjon
v) mustaqillik bayrami
g) barchasi
10.Sinf jamoasi bilan birgalikda qaysi ijtimoiy foydali mehnat turi bilan
shugullanasiz ?
a) shanbalik
b) ko’rik tanlov
v) sayohat
g) ertalik
Document Outline - Muqaddas - hamma narsadan aziz.
Do'stlaringiz bilan baham: |