O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti

GRAMMATIKA: UMUMXALQ LEKSIKASIGA KIRGAN SAN’ATSHUNOSLIK 
TERMINLARI 
Reja: 
1.
Atamalar haqida. 
2.
Umumxalq leksikasi. 
3.
Umumxalq leksikasiga kirgan san’atshunoslik terminlari. 
Epizod (yun. - qo'shimcha) - 1) voqea, hodisa; 2) epik, liroepik va 3) dramatik asar 
syujetidagi asosiy harakatning ma'lum bir bo'lagi, yakunlangan muayyan qismi. Epizodning 
mazmunmohiyati, vazifasi asarning umumiy syujet tizimi rivoji bilan bog'liq. Asarda badiiy 
yuk tashuvchi asosiy va ularni bir biriga ulashga xizmat qiladigan yordamchi epizodlar 
bo'ladi. Asosiy epizodlar qahramon xarakterini ochish, asar syujeti rivojini ta'minlashda hal 
qiluvchi o'rin tutsa, yordamchi epizodlar asardagi asosiy epizodlarni bir-biriga bog'lab, syujet 
chizig'ida yaxlitlik, bir butunlikni vujudga keltiradi. Epizodlar miqdori asar hajmi va uning janr 
xususiyatlarini belgilaydi. 
Janr
(frans. Qenre - jins, tur) - san'at turlarida tarixan shakllangan 
ichki bo'linish hamda mazkur bo'linishni ifodalovchi tushuncha; shakl va mazmun birligidagi 
o'ziga xos xususiyatlariga ega bo'lgan san'at asarining alohida Venturi. San'at asarlarining Janr 
guruxlariga bo'linishi turli (tanlangan mavzu, badiiy, g'oyaviy mazmun, shakl jihatlari va 
boshqa) mezonlarga tayanib amalga oshiriladi; Har ir san'at turida Janr tasnifi o'ziga xos 
tizimni tashkil etadi. 
Adabiyot (badiiy, adabiy ijod) da janr asarning qaysi adabiy turga taalluqliligi, hajmi va 
obrazlarining qurilishi usuli (ramziyligi, majoziyligi, hujjatliligi) Bilan belgilanadi. III Janrning 
Asosiy Venturi mavjud: Epik Janr (qahramonlik dostonlar, romanus va hikoya), lirik Janr 
(qasida, elegiya, she'r, qo'shik, va boshqa.), Dramatik Janr (tragediya, drama, 
komediya). Mazkur Janrlar asar mavzuiga ko'ra yanada maydaroq qismlarga Cham bo'linadi 
(ut, maishiy, psixologik mavzudagi romanlar: hajviy, lirik komediyalar va va vodevil boshqa). 
Tasviriy san'atda, avvalo, tasvirlanayotgan narsaga, ba'zan tasvir xususiyatiga ko'ra 
Asosiy Janrlar belgilanadi (ut. Portret, manzara va boshqa). Keyingi (yanada mayda) 
bo'linishlar badiiy ijodda bilish, g'oyaviy baholash, badiiy obraz bo'laklari aralashuvi Bilan 
aniqlanadi. Shunga ko'ra, portretchi rassom nuqtai Nazari umumiy (portret) gina bo'lib qolmay, 
shuningdek, istehzoli (sharj) va qahrli fosh etuvchi (karikatura) shakliga ega bo'lishi 
mumkin. Asosiy Janrlarning janrchalari Tasvir sohasini xususiyni yanada xususiylarga 
bo'lishlarda hosil bo'ladi (ut, dengiz ko'rinishi Marina - ir manzaranmng Venturi va h. K.). 
Musiqada asarlarning hayotdagi o'rni, ijro etilish joyi va sharoitiga ko'ra, maishiy, 
marosim, bazm va bayram, harbiy musiqa, konsert, Kamer musiqasi kabi; ijro xususiyatlariga 
qarab, vokal va cholg'u musiqasi, shuningdek, yakka, ansambl, xor, Orkestr musiqasi va 
boshqa guruxlar ajratiladi. Mazmun va badiiy mohiyati nuqtai nazaridan musiqada Cham Epik 
(ut, kitobxonlik yo'llari, doston termalarn, ballada va boshqa), lirik (ashula, Ariya, madhiya, 
poema va boshqa) hamda Dramatik (musiqiy tomosha, musiqali drama, opera va simfoniya 
kabi) turlarini belgilash mumkin. 
O'rta asrlar va Uyg'onish davri san'atlarida Janrlar orasida aniq, chegara 
qo'yilmagan. Klassitsizm davri (Fransiya) dagina qat'iy Janr tizimi yaratildi. XIX, asrda Janrlar 

---

81 
orasiga katiy chegara qo'yilishi Bilan ayrim Janrlar o'z ahamiyati va yetakchiligini yo'qotdi, 
ayrimlari (portret, manzara, konsert, simfoniya va boshqa) o'zaro ta'sirda loquor vobis, yangi 
turlarining paydo bo'lishi kabi murakkab jarayonlar yuzaga keldi. XVII, San'atshunoslikda Janr 
tushunchasi asrda paydo bo'lib, jahon san'ati tarixining Barcha davrlariga nisbatan asarlarning 
ifodaviy va mazmun xususiyatlarini taxlil qilishda qo'llaniladi.