O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti

, 
mulohazalari, ilovalari bilan to‘ldirish. 
Topshiriq
. “O’tkan kunlar” romanidan parcha olib, matnni tahlil qilish. 
 
28-MAVZU: IQTIDOR VA MEHNAT. MATNGA SO‘Z VA TERMIN TANLASH 
 
Iqtidor va mehnat 
Inson ongi, aqlu-tafakkuri yuksak darajada taraqqiy etganligi bilan boshqa jamiki
tirik mavjudotlardan ajralib turadi. Mana shu ong va tafakkur kuchi orqali "ko‘z ko‘rib,
quloq eshitmagan” ishlarni, yangilik va kashfiyotlarni qiladigan insonlardagi muhim jihatlardan 
yana biri bu ulardagiqobiliyatdir. Hattoki, kishilarning turli sohalardagi faoliyatlarida 
kechadigan jarayonlarni ya’ni mehnat, o‘yin, o‘qish va ijodiyotda biror bir vazifani 
qoyilmaqom va mohirona, tez yoki sekin bajarishi, ishning yakuni samarali yoki samarasiz
bo‘lishi ulardagi qobiliyatning qay darajada rivojlanganligi bilan o‘lchanadi.
Qaysi sohada mehnat qilmaylik, u bizdan doimo faol harakatda bo‘lishni talab qiladi va 
bu harakatlarimiz davomida yetuk, malakali, izlanuvchan shaxsga aylana boshlaymiz.
Inson faoliyatidagi ushbu o‘ziga xosliklarni tushuntirish uchun ham psixologiya fani birinchi 
navbatda qobiliyatlar va iqtidor masalasiga murojat qiladi. Xo‘sh qobiliyat o‘zi nima, u
qanday paydo bo‘ladi? Qobiliyatlar insonning
tashabbuskorlik, talabchanlik, e’tiborlilik, kuzatuvchanlik, kashfiyotchilik, javobgarlik, 
jozibadorlik, ijodkorlik, samimiylik va hokazo psixologik xususiyatlari bo‘lib, ular bizning turli
xil faoliyatimizdagi ko‘rsatkichlarimiz, yutuq va qiyinchiliklarimiz sabablarini tushuntirib 
beradi. Mazkur individual xususiyatlarga bilim, ko‘nikma, malaka orttirish yo‘li bilan 
erishilsada, ushbu xususiyatlarning o‘zi bilim, ko‘nikma va malakalarga taalluqli emas.
Bir kulol farzandini o‘zidanda mohir kulol bo‘lib yetishishi uchun, o‘z davrining dong‘i

---

132 
ketgan, mashhur bir kuloliga bir yilga shogirdlikka beribdi. Mahoratli kulol harchand 
urinmasin, bolaga kulolchilikni o‘rgata olmabdi. Belgilangan muddat o‘tib farzandining mohir 
kulol bo‘lib yetishganini ko‘rishga oshiqib kelgan otaning qo‘liga ustoz yuzlab ko‘rimsiz 
ko‘zalar orasidan ajralib turgan eng chiroyli bir ko‘zani olib tutqazibdi. Ko‘zlari
sevinchdan porlab ketgan ota nahotki shu chiroyli ko‘zani meni o‘g‘lim yasadimi, deya 
savolberibdi. Yo‘q bu ko‘zani men yasadim, lekin unga mana shu chiroy va nafislikni
bag‘ishlab turgan naqsh va gullar tasvirini o‘g‘ling unga tushirmaganida orasidan olgan
yuzlab ko‘zalarim singari ko‘rimsiz bir holicha turaverardi deb javob beribdi ustoz.
Ma’lum bo‘lishicha kulolchilikka uquvi va qobiliyati bo‘lmagan bolada rassomchilikka
bo‘lgan qiziqish va qobiliyatini sezib qolgan ustoz bir yil davomida unga o‘z qobiliyatini
o‘stirishi uchun zarur bo‘lgan muhit va shart-sharoitni yaratib bergan ekan. Natijada bir yil 
ichida bola mahoratli rassom bo‘lib, ustozining ko‘zalariga rasmlar chizib, ularga ustozidanda 
ko‘proq jozibadorlik baxsh etadigan bo‘lib yetishibdi. Shuning uchun ham har bir ongli inson 
o‘zidagi qobiliyat va zehnni ilk yoshlikdan bilib, o‘sha o‘zi yaxshi ko‘rgan, "yuragi
chopgan” ish bilan shug‘ullansa, va undan qoniqish olib, qobiliyatini o‘stirishga
imkoniyat topib, yutuqlarga erishsa, biz uni iqtidorli deymiz. Iqtidorli insonda iste’dod
sohibi bo‘lish imkoniyati bor, zero iste’dod har tomonlama rivojlangan, nihoyatda kuchli
va takrorlanmas qobiliyatdir. U tinimsiz mehnat, o‘z qobiliyatini takomillashtirib borish 
yo‘lida barcha qiyinchiliklarni yengishva irodasi imkoniyatlarini safarbar qilish natijasida 
qo‘lga kiritiladi. Bugungi kunda bilimli va iqtidorli yoshlarni qo‘llab-quvvatlash, ularning
ma’naviy kamolotini yanada yuksaltirish davlat siyosati darajasiga ko‘tarilgan.