O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti

 
24-MAVZU:TERMINMI, ATAMAMI? TERMINLAR VA ULARNING TURLARI
 
TERMIN
(lot. terminus — chegara, had) — 
bilim
 yoki faoliyatning maxsus sohasiga 
doyr tushunchani ifodalovchi 
so
ʻ
z yoki so
ʻ
z birikmasi.
Termin umumxalq ishiga muayyan 
terminologik tizim orqali o
ʻ
tadi, binobarin, Termin va umumiste
ʼ
moldagi so
ʻ
zlar bir-birini 
to
ʻ
ldiradigan leksik birliklardir. Sistem xarakterga egalik, o
ʻ
z terminologik maydonida bir 
ma
ʼ
nolilikka moyillik, his-tuyg
ʻ
uni ifodalamaslik, uslubiy 
betaraflik
 kabilar Terminga xos 
xususiyatlardir. Biologiya, matematika, tilshunoslikda qo
ʻ
llanadigan “funksiya” so
ʻ
zini ko
ʻ
p 
ma
ʼ
noli Termin sifatida emas, balki terminologik omonimlar, sohalararo sodir bo
ʻ
lib turadigan 

---

123 
reterminologik 
jarayon
 (bir soha Terminining ikkinchi soha Termini sifatida qo
ʻ
llanishi) 
hosilasi tarzida qaralmog
ʻ
i lozim. Umumxalq leksikasiga doir qonuniyatlar Termin hosil 
qilishda ham kuzatiladi. So
ʻ
z bilan Terminning umumiy va xususiy tomonlari yetarli darajada 
ochib berilgan emas; kundalik turmushda keng iste
ʼ
molda bo
ʻ
lgan so
ʻ
zlar ayni paytda turli 
sohalarga doir Terminlar hamdir. Masalan, quloq, burun, 
tomoq — anatomiya
 va 
tibbiyot;
gilam, 
sholcha, 
palos 
— 
gilamdo
ʻ
zlik; 
kitob, 
ruchka
, daftar
 — 
pedagogik 
soha 
Termin
lari bo
ʻ
lish
 bilan birga umumxalq tilida faol qo
ʻ
llanadi. 
Hozirgi kunda “Termin” so
ʻ
zi bilan bir qatorda “atama”, “istiloh” so
ʻ
zlari ham ayni 
ma
ʼ
noda qo
ʻ
llanmoqda. 
Lekin
 ular “Termin” so
ʻ
zining hozirgi ma
ʼ
nosini to
ʻ
liq ifoda eta 
olmaydi. “Atama” so
ʻ
zi keng ma
ʼ
noda bo
ʻ
lib, geografik obyektlar, atokli nomlarga nisbatan 
qo
ʻ
llanadi. “Istiloh” so
ʻ
zini esa Termin ma
ʼ
nosida tarixiy mavzulardagi matnlar 
(mas
alan, adabiyot
 tarixi
, Sharq
 falsafasi va boshqa)da bemalol qo
ʻ
llash mumkin.