O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti

bosh, 
osmon, etmoq
so‘zlari anglatadigan ma’nolarning oddiy yig‘indisi emas, balki xursandchilik 
tuyg‘usini ifodalashga asoslangan obrazli umumlashma ko‘chma ma’nodir. Bu jihatlar iboraning 
so‘z bilan yonma – yon turadigan, unga nisbatan murakkab bo‘lgan lug‘aviy birlik ekanligini 
ko‘rsatadi. 
Lug‘aviy birlik bo‘lganligi uchun frazeologizmlar xuddi so‘zlar kabi gapda bir bo‘lak 
vazifasida keladi. Masalan,

---

78 
1. 
Aravani quruq olib qochish
evi bilan-da, avval burningni artsang-chi ... (S.Abdulla). 
2. Elchibek bu xabardan 
terisiga si
g‘
may ketdi
(A.Muxtor). 3
. Sirkasi suv ko‘tarmas
dadasining 
bunchalik «olijanoblik» qilishi juda g‘ayritabiiy, Azizaning aqliga sig‘mas edi (Shuhrat). 4. 
Hamma narsani 
miridan sirigacha
qoldirmay
gaplashdik (H.Nazir)Yuqorida keltirilgan 
gaplardagi frazeologizmlar birinchi gapda ega, ikkinchi gapda kesim, uchinchi gapda aniqlovchi, 
to‘rtinchi gapda hol vazifasida kelgan. 
Iboraning turlari 
Frazemalar ikki turga bo‘lib o‘rganiladi: 1) frazeologik butunlik, 2) frazeologik 
chatishma. 
I. 
Ma’nosi tarkibidagi so‘zlarning ma’nolari asosida izohlanib, umumlashgan ko‘chma 
ma’no ifodalaydigan frazemalarga 
frazeologik butunliklar
deyiladi. Masalan, 1. Bilib quying. 
Ish og‘ir. 
Belni mahkam bo
g‘
lamasangiz
, qiyin bo‘ladi (O.Yoqubov). 2. Ayol kishiga 
qo‘l 
ko‘tarish
erkakning ishi emas (R.Fayziy). 3. Bu maydon 
yo
g‘
tushsa yalagudek
ozoda ... 
(A.Muxtor). 4. La’lixonning sha’niga bir gap aytdi, hammaning 
tepa sochi tikka bo‘ldi 
(S.Ahmad).