jihatidan farq qiladigan, materiya harakatining va о‘zaro ta’sirning yangi — elektromagnit shaklini
о‘rganadigan bо‘limdir. Materiya harakatining bu shaklini xarakterlaydigan eng muhim tushuncha
О‘zgarmas elektr toki qonunlarini о‘rganishda ta’lim oluvchilarning olamning fizik
manzarasining navbatdagi bosqichi haqidagi bilimlari shakllanadi, rivojlanadi va kengayib boradi. Bu
bо‘limda materiyaning maydon kо‘rinishi bilan harakatning elektromagnit shaklining о‘ziga xos
xususiyatlari, harakatning mexanik, issiqlik shaklidan farqli jihatlari о‘rganiladi.
О‘zgarmas elektr toki qonunlari masalalari о‘rta maxsus ta’lim tizimi fizika kursida eng
katta о‘rinlardan birini egallaydi. Bu juda tо‘g‘ri bо‘lib, olamning umumiy fizik manzarasi haqida
tushunchani shakllantirish uchun, ta’lim oluvchilarga ilmiy-texnik taraqqiyotning bosh yо‘nalishi-
mikroelektronikani qо‘llashni tushuntirish ahamiyatiga tо‘la mos keladi. Bugungi kunda iqtisodiyotning
barcha tarmoqlarida fan-texnika taraqqiyoti jadallashuvi - ishlab chiqarish samaradorligini ortishi va
turmush farovonlashuvining muhim sharti ekanligini qayd etgan holda axborot-kommunikatsiya rivoji
Zamonaviy fizika kursi mazmunining xarakterli xususiyati - kasb-hunar kollejlari va akademik
litseylar fizika dasturida о‘zgarmas elektr toki qonunlari bо‘limida quyidagi masalalari kо‘rib
Ta’lim oluvchilar bu bо‘limga oid ayrim tushunchalarni о‘zlashtirishda muayyan
qiyinchiliklarga duch keladilar. Tushunchalarning mohiyatini anglamaslik natijasida ularni qо‘llashda
xatoga yо‘l qо‘yadilar. Bu esa ta’lim oluvchilarning mazkur tushunchalar borasida bilimning yuzaki
bо‘lib qolishiga olib keladi. Buning oldini olish maqsadida о‘qituvchi о‘z vaqtida mavzudagi
tushunchalarni о‘zlashtirishga tо‘sqinlik qilayotgan sabablarni о‘rganishi, shunga qarab mavzuni
bayon etish usulini о‘zgartirishi maqsadga muvofiq. Ba’zi xatolar ta’lim oluvchilarda shakllanayotgan
tushunchalarning tor ma’noda ekanligiga bog‘liq bо‘lib, ular bu tushunchalarning hamma
xususiyatlarini inobatga olavermaydilar. Bunga misollar keltirishimiz mumkin. Ta’lim oluvchilar elektr
tokining vujudga kelishini maydon ta’sirida faqatgina manfiy zaryad tashuvchilarning tartibli harakati
natijasi, deb biladilar. Bunday holda о‘qituvchi elektr toki nafaqat manfiy, balki musbat zaryad
tashuvchilarining tartibli harakati natijasida vujudga kelishini, tok kuchi I=I
+
+I
-
shaklida
ifodalanishini alohida ta’kidlab о‘tishi lozim. Bu yerda I
+
ва I
-
mos ravishda musbat va manfiy zaryad
tashuvchilar dreyfi natijasida vujudga kelgan tok kuchlari.
Elektr haqidagi talimot taraqqiyotining prinsipial ahamiyati nihoyatda kattadir: bir tomondan, bu
talimot elektr xodislarini mexanika nuqtai nazaridan qarash mumin emasligini ravshan qilib quygan
bo`lsa, ikkinchi tomondan, elektr xodisalar barcha boshqa fizik prosesslar bilan o`zaro chuqur
bog`langanligini ko`rsatib beradi. Nihoyat, elektr xodisalardan amalda foydalanish ham muhim
ahamiyatga ega bo`ladi. Elektr haqidagi talimot taraqqiyotining tarixiy yo`liga muvofiq biz uni
o`rganishni elektrlanish holatining xarakteristikasi va elektrlangan jismlarning o`zaro tasir qonunlarini
bayоn qilishdan boshlaymiz. Elektr haqidagi talimotning bu bo`limi elektrostatika deb atalishini aytib
o`tgan edik.
XVIII asrning boshlaridayoq o`tkazilgan tajribalar elektrlanishning faqat va faqat ikki jinsli
bo`lishini ko`rsatdi: sifat jihatdan teriga ishqalangan shishaning elektrlanishiga mos keluvchi
elektrlanish (musbat elektrlanish) hamda sifat jihatdan shishaga ishqalangan terining elektrlanishiga mos
keluvchi elektrlanish (manfiy elekrlanish). Bir xil elektrlangan (masalan, musbat elektrlangan) jismlar
bir-biridan itariladi; turli ishorali elektrlangan jismlar bir-biriga tekkanda elektrlanish bir jismdan ikinchi
jismga uzatilishi mumkin.
Nаtaviy zaryadlarning o`zoro ta’sir qonunini Kulon buralma tarozi yordamida o`tkazilgan
o`lchashlarga asoslanib aniqladi. Bu tarozi shunday tuzilgan: katta shisha idish ichida ingichka simga
shisha shayin osib qo`yilgan Shayinning bir uchida
Do'stlaringiz bilan baham: 
