O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti t. R. Yuldashev, J. T. Nurmatov

2.5.  Neft konlari kommunikatsiyalari uchun  quvurlar 

Favvora  va  gazlift  kо‗targichlarning  nasos  kompressor  quvurlaridan 

foydalaniladi. 

Nasos 

kompressor 

quvurlar 

faqat 

kompressor 

usulida 

qо‗llanilmasdan hamma favvora quduqlarida, haydovchi quduqlarda har xil turdagi 

katta  operatsiya  va  jarayonlarni  bajarishda,  qatlamni  gidravlik  yorishda  va  xlorid 

kislotali  ishlov  berishda,  quduq  ichki  jihozlarning  ishlarida,  quduqni  tugallash 

ishlarida,  qum  tiqinlarni  yuvishda,  konlar  ichidagi  kommunikatsiyalarda  keng 

qо‗llaniladi. 

Bunday  turdagi  quvurlarning  diametrini  о‗lchamini  katta  emasligi, 

quduqdagi  ishlatish  tizmasining  ichiga  tushirishni  ta‘minlashni  imkoniyatining 

mavjudligi,  yuqori  mustahkamlikka  ega  ekanligi,  katta  chuqurlikdagi  quduqlarda 

har  qanday  ishlatish  usulida  kо‗targich  sifatida  foydalanish  mumkinligi  bilan 

tavsiflanadi. 

Sо‗nggi  yillarda  polimer  materiallardan  va  shisha  tolalardan  NKQlar 

tayyorlanmoqda. 

NKQning 

maqsadga 

muvofiqligi 

yemiruvchi 

muhitga 

chidamligidir, ayniqsa, H

2

S va CO

2

 larning korroziyasiga qarshi tura oladi. Bundan 

tashqari  polimer  va  yengil  qotishmalardan  tayyorlangan  NKQlarning  massasining 

yengilligidir.  Lekin  ularni  bir-biri  bilan  biriktirish  masalasi  juda  murakkab 

bо‗lganligi uchun qо‗llanilishi chegaralangandir. 

Yuqorida  keltirilgan  chidamliklarga  qaramasdan  kichik  chuqurlikdagi 

favvora yoki gazlift kо‗targichlari sifatida yemiruvchi muhitlarda iqtisodiy jihatdan 

maqsadli bо‗lgan alyuminiy quvurlar qо‗llanilmoqda. 

Hozirgi paytda uzunligi butun bir tizmaning uzunligiga teng bо‗lgan NKQlar 

ishlab chiqarilmoqda. Bu quvurlar tushirish-kо‗tarish operatsiyalarida, saqlashda va 

tashishda katta diametrdagi barabanga о‗raladi. Bu turdagi quvurlar tasmali pо‗latli 

tayyorlanmadan  silliq  va  bо‗ylama  usulda  payvandlab  tayyorlanadi.  Rezbali 

---

 

58 

choklarni  va  muftani  qо‗yilmaganligi  tizmaning  konstruksiyasini  soddalashtiradi, 

о‗lchamlarni  va  metall  sarfini  kamaytiradi,  tushirish-kо‗tarish  operatsiyalarini 

yengillashtiradi va tezlashtiradi. 

Barabanga 

uraladigan 

turdagi 

NKQlar 

qо‗llanilganda 

kam 

mexanizatsiyalashgan tushirish-kо‗tarish operatsiyalarida ajratib olish va tizmalarni 

alohida quvurlardan yig‗ish kabi bir qator eng og‗ir ishlarni tо‗liq amalga oshirishni 

bartaraflaydi.  Shunday  qilib,  о‗ramli  NKQlarni  qо‗llashda  tushirish-kо‗tarish 

operatsiyalarda  quvurlarni  ajratish  uchun  jamlanmali-mexanizatsiyalashgan  va 

avtomatlashtirilgan jihozlarni masalasi olib tashlanadi. 

О‗ramli NKQlar bir qator kamchiliklarga ega. Tizma uzilib ketganda tutish 

ishlarini bajarish murakkab; birikish zonalarida yuqori sifatli payvandlashni amalga 

oshiradi  va  teng  (bir  tekis  taqsimlangan)  chokni  ta‘minlaydi;  chokli  payvandlash 

ishlari, bir qator holatlardagi ishlar tо‗g‗ridan tо‗g‗ri quduq ustida bajariladi. Bular 

va  boshqa  qator  amaldagi  kamchiliklar  о‗ramli  quvurlarni  kam  tadbiq  qilishning 

bosh sabablaridan biri hisoblanadi. 

NKQlarni  konstruksiyalash,  tayyorlash  va  tashib  borish  mos  standartlar 

asosida  amalga  oshiriladi.  NKQlarning  qator  nominal  tashqi  diametrlari  silliq  va 

tashqi kirgizmali quvurlarning uchlaridagi о‗lchamlari orqali aniqlangan 48, 60, 73, 

89, 102 va 114mm, ichki diametri esa 40, 50, 62, 59, 76, 88.6, 100.3mm. 

NKQlarning  tashqi  diametrlarning  chetga  chiqish  kо‗rsatkichlari  0,8-1,2  % 

va  0,2-0,5  %  manfiy,  quvurning  devorining  qalinligi  bо‗yicha  12,5  %  va  massasi 

bо‗yicha 9 % ga teng 

Quduqlarni ishlatish jarayonida NKQlarning ichki fazolariga parafin, smola, 

tuz va korroziya  mahsulotlari о‗tirib qoladi. Favvora, gazlift va nasos quduqlarda 

mahsuldor qatlamdan olinadigan parafin va zarrachalarning yotqiziqlarini о‗tirishi 

jadallashadi. 

NKQlarni  asta-sekin  parafin  yotqiziqlari  berkitib  qо‗yadi,  quduqlarni 

ishlatishning  imkoniyatidan  chiqaradi.  Tuzlar  kо‗pincha  haydovchi  quduqlarning 

NKQlariga  о‗tirib  qoladi  va  asta-sekin  qalinlashib  о‗tish  kanallarini  berkitib 

qо‗yadi,  haydovchi  nasoslarning  bosimini  kо‗chaytirishga  tо‗g‗ri  keladi.  Natijada 

---

 

59 

elektr  energiya  xarajati  oshadi  va  qatlamga  haydaladigan  suyuqlikning  miqdori 

keskin  kamayadi.  Neft  va  gaz  qazib  olishda  yemiruvchi  muhit  ta‘sirida  pо‗lat 

quvurlar korroziyalanadi, NKQlarning xizmat qilish muddati keskin qisqaradi. 

NKQlardagi  parafinni,  tuzni,  smola  yotqiziqlarni  kamaytirish  va 

korroziyadan himoya qilish uchun har xil turdagi qoplamalar qо‗llaniladi. Bunday 

qoplamalar  sifatida  kо‗pincha,  shishalar,  emallar,  epoksid  smolalar  va  laklar 

qо‗llaniladi.  Quvurlarni  zavodlarda  tayyorlanish  jarayonida  yoki  neft  gaz  qazib 

olish  korxonasining  iste‘molchilari  tomonidan  ichki  sirtiga  qoplamalar  amalga 

oshiriladi.  Qoplamali  NKQlar  kon  amaliyotida  keng  qо‗llaniladi.  Parafin  va  tuz 

yotqiziqlarining  fizik-kimyoviy  tavsiflari,  gaz  omillari,  suyuqlik  oqimining 

tezligiga  ta‘sir  kо‗rsatadi.  Quvurning  ichki  yuzasidagi  qadir-budirlikning 

о‗lchamlari  parafin  zarrachalarning  diametrial  о‗lchamlaridan  katta  bо‗lganda 

parafin  yotqiziqlar  paydo  bо‗ladi.  Bu  meyoriy  о‗lcham  2  mkm.dan  5  mkm 

chegarasida bо‗ladi. Bu meyoriy sirtni qoplashga bо‗lgan asosiy talablardan kelib 

chiqib,  uning  g‗adir-budirligi  2  mkm.dan  oshmasligi  kerak.  Bunday 

qoplamalarning  materiallariga  shisha,  emalli,  epoksid  smolasi  kiradi.  Shisha  eng 

yaxshi  qoplama  materiali  hisoblanadi  va  quvurning  ichki  sirt  yuzasini  qoplash 

jarayoni juda murakkabdir va bir nechta operatsiyalar tartibida amalga oshiriladi. 

Quvurning ichki sirt yuzasi  shisha qatlami uchun yuzasidagi silliq pardadan 

tozalanadi, bir nechta NKQning ichiga shishali drop-ballonlar joylashtiriladi, uning 

diametri  quvurning  ichki  diametridan  kichik,  uzunligi  esa  1500  mm  bо‗ladi. 

Dropning  ichida  havo  bо‗ladi.  Undan  sо‗ng  quvur  gorizontal  holatda  pechga 

joylashtiriladi  hamda  shishaning  erish  haroratigacha  qizdiriladi.  Ballonning 

ichidagi  havo  qizigandan  keyin  bosim  ta‘sirida  ballon  shishadi  va  shisha  metall 

bilan  zichlangan  kontakt  hosil  qiladi.  Bunday  turdagi  shishali  qoplama  quvurning 

butun xizmat davriga yetadi. 

NKQning  birikmasida  shisha  qoplama  quvurlar  parafin  yotqiziqlari  paydo 

bо‗ladigan oraliqlarda qо‗llaniladi, odatda bu quduqning yuqori zonasidagi tо‗rtdan 

yoki uchdan bir qismiga tо‗g‗ri keladi. Xuddi shunday tartibda armatura, fitinglar, 

katta bо‗lmagan sig‗im idishlarda ham shishali qoplamalar amalga oshiriladi. 

---

 

60 

Tashish,  montaj  va  tushirish-kо‗tarish  operatsiyalarining  qoidalariga  tо‗g‗ri  rioya 

qilinganda  shishali  qoplama  yetarlicha  va  quvurning  butun  xizmat  davriga  teng 

ishlab  beradi.  Agarda  yuqoridagi  qoidalar  buzilsa,  shisha  parchalanadi,  qatlamga 

ajraladi,  chuqur  nasoslarni  ishlatishni  murakkablashtiradi  hamda  mahalliy  parafin 

yotqiziqlarni paydo bо‗lishiga sabab bо‗ladi. 

Emalli  va  epoksidli  qoplamalar  epoksid  qoplama  hisoblanadi,  ishqorlanmaydi 

va uzoq muddat xizmat qiladigan va nisbatan defitsit materiallardan foydalaniladi. 

Epoksidli  qoplamaning  jiddiy  kamchiligiga  100-120

o

C  da  parchalanish  xossasiga 

ega  ekanligi,  yuqori  haroratga  ega  bо‗lgan  quduqlarda  qо‗llanilganda  muammolar 

kelib  chiqadi.  Hamma  turdagi  qoplamalar  NKQning  va  muftaning  butunlay  ichki 

yuzasi  bо‗yicha  qо‗llanilganda  samarali  natija  beradi.  Shisha  emal  yoki  epoksid 

bilan  qoplanmagan  quvur  uchastkalarining  boshlanishida  kuchkisimon  parafin 

yotqiziqlari  paydo  bо‗ladi,  keyinchalik  esa  bu  uchastkalar  kengayib  NKQning 

kesim yuzasida tiqinlarni hosil qiladi.