O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti t. R. Yuldashev, J. T. Nurmatov

18.7. Truba quvurlarini hisoblash 

Truba  quvurlarining  diametrini  tо‗g‗ri  aniqlash,  ularni  qurish  va  montajiga, 

hamda  energetik  va  ekspluatasion  sarflar  qancha  bо‗lishini  belgilaydi.  Truba 

diametrini aniqlashda asos bо‗lib, ish unumdorligi va uzatilayotgan muhitning tezligi 

xizmat qiladi. Truba diametri sekundli sarf tenglamasidan aniqlanadi: 

---

 

500 

4

2

в

c

D

V







                 dan                 



c

в

V

D

4



                                  (18.7) 

bu yerda D

v

- truba ichki diametri; V

s

 – hajmiy sarf;  



 – suyuqlikning о‗rtacha 

tezligi.  

Shunday  qilib,  truba  diametri  narxi  unda  harakatlanayotgan  suyuqlik  tezligi 

bilan  belgilanadi.  Lekin,  suyuqlik  tezligi  qancha  kо‗p  bо‗lsa,  napor  yо‗qotilishi 

shuncha  katta  bо‗ladi.    Bu  esa,  о‗z  navbatida  suyuqlikni  uzatish  uchun    ketayotgan 

energetik  sarflarni  ortishiga  olib  keladi.  Shuning  uchun,  berilgan  ekspluatasiya 

sharoitlari  uchun  truba  diametrini  hisoblashdan  avval,  suyuqlikning  optimal  tezligini 

aniqlash kerak. Buning uchun truba quvuri gidravlik qarshiligini, ya‘ni ishqalanish va 

mahalliy qarshiliklarni bilish kerak.  

Truba quvurlarida ishqalanish qarshiligi ushbu formuladan topiladi:  

g

d

l

h

к

и

2

2

.







                                                              (18.8) 

bu yerda 

l

 – truba quvuri uzunligi; 



 - ishqalanish koeffisiyenti. 

Suyuqlik  laminar  harakat  rejimida  ishqalanish  koeffisiyenti  ushbu  formuladan 

aniqlanadi: 

Re

64





 

Turbulent rejim (Re=4·10

3

…10

5

)da esa 

4

Re

316

,

0





 

Mahalliy qarshiliklar tufayli napor yо‗qotilishi quyidagi formuladan topiladi:  

g

w

h

к

и

к

и

2

2

.

.









                                        (18.9) 

Truba  quvurlarining  turli  konstruksiyadagi  elementlari  mahalliy  qarshilik 

koeffisiyentlarining qiymatlari adabiyotlarda keltirilgan [2,4,6,7]. 

Yuqorida  keltirilgan  formulalardan  kо‗rinib  turibdiki,  trubaning  optimal 

diametrini aniqlash uchun suyuqlik tezligini belgilab olishimiz kerak. Albatta, bu tezlik 

texnik-iqtisodiy  hisoblashlar  asosida  bajarilishi  lozim.  18.1  jadvalda  gaz,  bug‗  va 

suyuqliklarning tavsiya etilgan tezliklarining о‗zgarish chegaralari keltirilgan.