O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti t. R. Yuldashev, J. T. Nurmatov

                  

16.1-rasm.UNB1-100x250 nasos qurilmasi: 

1-Ural-4320 avtomobil shossisi; 2-о‗lchov baki; 

3-N5-160 nasosi; 4-manifol‘d; 5-yordamchi quvur uzatma; 6-rama. 

 

---

 

440 

16.3. Quduqlarni ta‟mirlashda qо„llaniladigan qurilmalar va mexanizmlar 

Hamma  turdagi  quduqlarni  yer  osti  va  kapital  ta‘mirlash  ishlari  quduqdan 

quvurlarni, shtangalarni va har xil  turdagi asbob yoki jihozlarni kо‗tarish va tushirish 

jarayonlari  bilan  bog‗liqdir.  Buning  uchun  konlarda  kо‗taruvchi  kо‗chma  agregatlar 

keng  qо‗llaniladi,  ya‘ni  minora  va  chig‗irlar  traktorga  yoki  hamma  joylarda  yura 

oladigan  avtomobillarga  о‗rnatilgan  bо‗ladi  va  birorta  transport  bazasiga 

joylashtiriladi.  Sо‗nggi  yillarda  kо‗targichlar  har  joyda  yura  oladigan  avtomobil 

vositalariga  (KrAZ)  A-40,  A-50  va  boshqalarga  о‗rnatib  chiqarilmoqda.  Uzoq  vaqt 

LT-NKM  va  Azin  MASH-43P  traktorlariga  va  yuk  kо‗tarish  imkoniyati  16  dan  80 

tonnagacha bо‗lgan modifikatsiyadagi kо‗targichlar qо‗llanilgan. 

Minora  yoki  machtalar  odatdagi  polispast  yoki  ilgakli  tal  tizimi  bilan 

jihozlanadi, ularga  maxsus  moslamalar  yordamida  yuklar  (quvurlar, shtangalar, nasos 

qurilmalari) osib qо‗yiladi. 

Tushirish va kо‗tarish jarayonlari tal tizimi yordamida, ya‘ni kranblok, tal blok, 

ilgak va tal arqonlari yordamida olib boriladi. 

Tal  tizimini  jihozlash,  ya‘ni  shkivlarning  soni  kо‗tariladigan  yuklarning 

massasidan (og‗irligidan) kelib chiqib aniqlanadi. 

I-chi  sxema  bо‗yicha  kо‗tarishda,  masalan  Q

-

massali yukni kо‗tarish uchun 

R

-

kuch kerak bо‗ladi, nazariy jihatdan bu kuch

 Q

 yukni og‗irlik kuchiga tengdir. 

Yuk  kо‗tariladigan  barabanga  о‗raladigan  arqonning  uzunligi  balandlik 

1

H

-ga  teng 

bо‗ladi. 

II-sxemada  tal  blokidagi  bitta  shkivdagi  yuk  ikkita  arqonga  teng  taqsimlanadi 













Q

2

1

. 

Arqonning  qо‗zg‗almaydigan  va  yuradigan  uchi  ham  bir  xil  yukka  sinaladi. 

Bunday  holatda  yukni 

N

  balandlikka  kо‗tarish  uchun  barabanga  2

N 

balandlik 

uzunligidagi arqon о‗raladi va yukni kо‗tarish uchun 2 marta kо‗p vaqt talab qilinadi. 

Jihozlashni 2x1  sxemasiga  nisbatan  tal  tizimini 3x2 sxemada  jihozlashda  kо‗rsatkich 

ikki martaga, 4x3 jihozlashda-4 marta oshadi. III-sxema bо‗yicha yukni kо‗tarish bitta 

harakatlanuvchi shkiv yordamida olib boriladi, arqonning qо‗zg‗almas uchi minorani 

---

 

441 

asosiga  emas,  harakatlanuvchi  shkivning  halqasiga  mahkamlanadi,  Q-yuk  3  ta 

kanatlarga  osiladi,  har  bir  arqonga 

Q

3

1



  kattaligidagi  yuk  teng  taqsimlanadi, 

barabanga о‗raladigan arqonning uzunligi Z

N

 ga teng bо‗ladi. 

Har  qanday  jihozlanishda  harakatlanuvchi  arqonning  uchidagi  tortishish  kuchi 

quyidagi formula yordamida aniqlanadi:  

arqonning qо‗zg‗almas uchi kо‗taruvchi inshootning asosiga mahkamlanganda:  







n

Q

P

2

                                                                  (16.1) 

arqonning qо‗zg‗almas uchi harakatlanuvchi shkivning halqasiga mahkamlanganda: 







1

2





n

Q

P

                                                             (16.2) 

  bu erda: Q

 

– ilgakdagi yukning massasi;  

                

  n – 

harakatlanuvchi shkivlar soni;  

                

  η

 – tal tizimining FIK. 

Polipastning qо‗zg‗almas roliklarining yig‗ilgan joylari kranblok deb ataladi va 

minora  yoki  machtaning  eng  yuqori  qismiga  о‗rnatiladi  (16.2-rasm).  Kranblokning 

hamma roliklari erkin bitta valga о‗tqazilgan va ramaga mahkamlangan.