O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti t. R. Yuldashev, J. T. Nurmatov

13.7. Gaz va gazkondensat quduqlarini tubidan suyuqliklarni chiqarish usullari 

va jihozlari 

Gaz  quduqlarida  gaz  va  qatlamning  tubi  zonasidan  kirib  keladigan  suvlarni  va 

bug‗simon  suvlarni  kondensatsiyalanishi  sodir  bо‗ladi.  Gazkondensat  quduqlarida  bu 

suyuqlikka  qatlamdan  kirib  keladigan  va  quduq  stvolida  paydo  bо‗ladigan 

uglevodorodli kondensat qо‗shiladi. Uyumlarni ishlatishni boshlang‗ich davrida katta 

tezlikda quduqning tubiga kirib keladigan kichik miqdordagi suyuqlik miqdori gazning 

oqimi  bilan  birgalikda  yer  ustiga  olib  chiqiladi.  Quduqning  tubiga  kirib  keladigan 

gazning  tezligini  pasayishi  va  suyuqlik  sarfining  kо‗payishi,  quduqning  tubiga 

о‗tkazuvchan  suvlangan  qatlamlardan  suyuqlikni  kirib  tо‗planishi  va  g‗ovaklik 

muhitini  kondensatga  tо‗yinish  hajmini  kuchayishi  natijasida  suyuqlik  tо‗liq  olib 

chiqilmaydi  va  quduq  tubida  suyuqlik  ustunini  tо‗planishi  sodir  bо‗ladi.  Buning 

ta‘sirida  qatlamga  qarshi  bо‗lgan  bosim  kuchayadi,  quduqning  debitini  amaliy 

kamayishga  olib  keladi,  past  о‗tkazuvchan    qatlamlardan  gaz  oqimin  kirib  kelishi 

tо‗xtaydi  va  quduqning  ishini  tо‗liq  tо‗xtashishi  bilan  tugallanadi.  Bunday  sharoitda 

quduqlarni samarali ishlatishning har xil metodlari ishlangan. 

Quduqqa  suyuqlikni  kirib  kelishini  oldini  olishda  quduq  tubidan  gazni  olish 

sharoitini  ushlab  turish  uchun  qatlamda  quduq  tubi  zonasida  suvni    va  suyuq 

uglevodorodlarni  kondensatsiyalanishiga,  tub  suvlarni  konussimon  yoki  quduqqa 

chetki  suvlarni  til  kо‗rinishida    yorib  kirishiga  yо‗l  qо‗yilmaydi.  Bundan  tashqari 

quduqqa chetki  va qatlam suvlarini kirib kelishi izolyatsiya qilinadi.  

Quduqning tubidagi suyuqlik tо‗xtovsiz yoki davriy ravishda chiqarilib turiladi. 

Quduqlardan suyuqliklarni tо‗xtovsiz chiqarish uchun uni yuqori tezlikda ishlatish, yer 

usti  ajratgichlariga  quduq  tubidan  suyuqlikni  chiqishini  ta‘minlash,  suyuqlikni 

quduqqa  tushirilgan  sifonli  yoki  favvora  quvurlarni  gazlift  yordamida  ishlatish  orqali 

olish,  plunjerli  lift  yoki  quduq  nasoslari  yordamida  ishlatish  yordamida  yer  ustiga 

chiqariladi.  

Suyuqlikni  davriy  chiqarishda  suyuqlikni  qatlamga  yutilishi  uchun  quduqni 

tо‗xtatish amalga oshiriladi, quduqni atmosferaga shamollatishda sifonli yoki favvora 

quvurlari  orqali  quduqning  tubiga  SFM  bostiriladi  yoki  bostirilmaydi.  Quduqning 

---

 

385 

tubidan suyuqlikni chiqarib olish usulini tanlash gazga tо‗yingan qatlamning geologik-

kon  tavsiflariga,  quduqning  konstruksiyasiga,  quvur  orqasi  fazosini  sementlash 

sifatiga,  uyumni  ishlatish  davriga  hamda  quduqqa  kirib  keladigan  suyuqlikning 

miqdori va sabablariga bog‗liq bо‗ladi. 

 

Suyuqlikni  qatlamda  quduqning  tubi  zonasida  va  quduqning  tubida  ajralishini 

kamaytirish  quduq  tubidagi  bosimni  va  haroratni  boshqarish  orqali  ta‘minlanadi. 

Quduqning  tubi  zonasida  quduq  tubi  bosimi  va  harorati  ta‘sirida  gazdan  suvni  va 

kondensatni  ajralib  chiqish  miqdori  gazni  namlik  sig‗imdorligi  va  izotermik 

kondensatsiyalanish egriligi bо‗yicha aniqlanadi. 

 

Gaz quduqlariga tub suvlarni konussimon yorib kirishini oldini olishda u nazariy 

yoki maxsus tadqiqotlar asosida aniqlanadi va suvsiz davrida ishlatiladi.  

Begona  va  qatlam  suvlarini  kirib  kelishini  oldini  olish  uchun  sement  aralashmasi 

bosim  ostida  quduqqa  haydaladi  va  izolyatsiya  qilinadi.    Operatsiyani  amalga 

oshirishda  gazga  tо‗yingan  qatlam  suvlanganlikda  pakerlar  yordamida  izolyatsiya 

qilinadi. Bunday ishlar juda kо‗p neft qazib olish davlatlarida qо‗llaniladi.  Gazni yer 

ostida  saqlash  omborlarida  suvlangan  qatlamchalarga  SFM  larni  haydash  usuli 

qо‗llaniladi  va  suvni  quduqqa  kirish  yо‗liga  tо‗siq  о‗rnatiladi.  Sanoat  sinov  tajribasi 

natijalari  mustahkam  kо‗piklarni  hosil  qilishda  ―kо‗pik  hosil  qilgichning 

konsentratsiyasi‖  (faol  moddaga  qayta  hisoblananda)  1,5-2  %  haydaladigan 

suyuqlikning  hajmiga  nisbatan,  kо‗pikni  barqarorlashtirgich  esa  0,5-1  %  miqdorida 

qо‗shiladi.  Kо‗pik  hosil  qilgich  sifatida  sulfonol  va  DS-RAS,  stabilizator  sifatida  –

KMS-500  qо‗llaniladi. Aeratsiyalanish darajasi