O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti t. R. Yuldashev, J. T. Nurmatov

6.4. Gazlift quduqlarning jihozlari va uning ekspluatatsiyasi 

Gazlift 

quduqlarning 

ustiga 

о‗rnatiladigan 

armaturalar 

favvora 

armaturalariga о‗xshash bо‗ladi va bir qator maqsadlar uchun mо‗ljallanadi ya‘ni, 

quduq  ustini  germetiklash,  kо‗taruvchi  quvurlarni  osib  qо‗yish  va  har  xil 

jarayonlarni amalga oshirish hamda quduqni yuvish jarayoni va hokazo.  

Quduqlarda  favvora  davri  tugagandan  sо‗ng  gazlift  usulida  ishlatish  uchun 

favvora  armaturalaridan  foydalaniladi.  Bunda  maxsus  soddalashtirilgan  va  yengil 

armatura  qо‗llaniladi,  lekin  sodir  bо‗lishi  mumkin  bо‗lgan  qiyinchiliklar  ochiq 

favvorada  xavf  tug‗dirmaydi.  Kо‗pincha  gazlift  quduqlaridagi  armaturalar  quvur 

oralig‗i orqali yoki markaziy quvurlar orqali gaz haydashga moslashtirilgan bо‗ladi. 

Gazlift  quduqlarini  ishlatish  davrida  jadal  parafin  yotqiziqlarini  paydo  bо‗lishi 

kuzatilganda armaturaning usti qismi qо‗shimcha lubrikator bilan jihozlanadi va u 

orqali  NKQ-ga  qirg‗ich  kiritiladi,  quduqni  ishlatish  davridagi  parafin  yotqiziqlari 

mexanik tozalash yо‗li orqali tros yordamida parafin quduqning ichiga tushiriladi. 

Parafin  yotqiziqlari  bilan  kurashishda  boshqa  usullar  ham  qо‗llaniladi.  Masalan, 

quvurlarning  devori  suyuq  shishalar  bilan  qoplanganda  yoki  sirlangan  quvurlar 

qо‗llanilganda  silliq  sirt  yuzasida  parafin  ushlanib  qolinmaydi.  Gazlift 

---

 

203 

quduqlarning  ustki  qismiga  membranli  boshqariladigan  mexanizmli  bosimni 

rostlovchi  klapan  о‗rnatiladi,  quduqqa  haydaladigan  gazning  bosimini  doimiy 

saqlab  turish  uchun  xizmat  qiladi,  chunki  ba‘zida  magistral  tizimlarda  bosimning 

о‗zgarib  turishi  kuzatiladi,  quduqning  normal  ish  rejimi  buziladi,  ba‘zida  esa 

quduqni  tо‗xtatishga  tо‗g‗ri  keladi.  Markazlashtirilgan  gaz  ta‘minoti  tizimlarning 

gaz  taqsimlash  punktlarida  bosim  rostlagichlar,  har  xil  sarf  о‗lchagichlar  hamda 

berkitish  armaturasi  gazni  taqsimlash  punkti  (GTP)  о‗rnatiladi.  Bunda  gazlift 

quduqlarni  ishini  nazorat  qilish  va  boshqarish  markazlashtiriladi,  ishonchligini  va 

ularning xizmat qilish sifatini oshiradi.  

Gazlift  ishlatish  sohasida  eng  muhim  yutuqlardan  biri  maxsus  ekssentrik 

kameralar  nasos-kompressor  quvurga  о‗rnatiladi  va  uning  hisobiy  chuqurligiga 

tushiriladi. Bunday holatda gazlift klapanlari NKQ-lar orqali quduqqa tushiriladi va 

chiqarib  oladigan  texnika  va  texnologiyalar  yaratilgan,  о‗zlashtirish  jarayonida 

quvurlar birikmasi orqali ishga tushiriladigan klapanlar yoki ishchi klapanlar ishdan 

chiqqanda yoki singanda quvurlarni kо‗tarib olish shart bо‗lmaydi. 

Quvurlar  birikmasining  hisobiy  joylarida  maxsus  ekssentrik  kameralar  chо‗ntakli 

qilib  о‗rnatiladi  unga  gazlift  klapanlari  kirgiziladi.  О‗rnatilgan  chо‗ntaklar  orqali 

tushiriladigan klapanlarning yuqori va pastki uchlari neftga chidamli bо‗lgan rezina 

bilan  yoki  tо‗xtatish  uskunasi  orqali  germetiklanadi.  Bunday  teshiklar  orqali  gaz 

quvurning  orqa  oralig‗idan  о‗tkazilgan  chо‗ntakka  о‗tadi,  keyin  esa  yon  teshik 

orqali klapanga va uning egariga-nasos kompressor quvurlarga uzatiladi.  

Quduqqa beriladigan bosimni barqarorlashtirish uchun gazlift quduq og‗ziga 

klapan  regulyator  о‗rnatiladi.  Kо‗targich  tuzilishini  tanlashda  uning  ishlatish 

xususiyatlari hisobga olinadi. Ikki qatorli kо‗targich ishini bir tekisda ta‘minlaydi. 

Bir  qatorli  kо‗targich  uchun  pulsatsiya  xarakterli.  Buning  natijasida  ishchi 

agentlarni  uzatish  va  tartibga  solish  qiyinlashadi  hamda  qum  tiqinni  va  parafin 

yotqiziqlarning hosil bо‗lishiga imkon tug‗diradi. 

Bir  qatorli  lift  uchun  nasos-kompressor  quvurlar  kam  talab  qilinadi. 

Kо‗tarish  quvurlar  bо‗shlig‗iga  ishchi  agentlar  bir  tekis  tushishi  uchun  ishchi 

---

 

204 

klapan  qо‗llaniladi.  Bir  qatorli  kо‗targichlarda  ishchi  agent  quduqning  orqa 

bо‗shlig‗iga tushadi (6.7-rasm). 

Tushirish  klapandan  foydalanishda  qatlam  suyuqligi  kо‗tarish  quvuri  orqali 

siqiladi. U yuqori qatlamni tartibga solishga yetarli bosim hosil bо‗lguncha davom 

etadi. Keyin u ochiladi va gazni kо‗tarish quvurlar birikmasining ichki bо‗shlig‗iga 

о‗tkazadi.  U  kо‗tarilgan  sari  suyuqlik  ustunining  yuqori  qismi  gazlanadi  va 

yuqoriga  qarab  kо‗tariladi.  Ularning  bir  qismi  kо‗tarish  quvurlar  birikmasidan 

oqadi va natijada quvurlar birikmasida bosim kamayadi.