O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti t. R. Yuldashev, J. T. Nurmatov

Markazdan  qochma  nasoslar

  kimyo  va  neftni  qayta  ishlash  zavodlardagi 

kо‗pgina nasoslar – markazdan qochma nasoslardir. Kimyo sanoatida turli neytral va 

agressiv  suyuqliklarni  tortib  chiqarish  uchun  asosan  X  turdagi  markazdan  qochma 

gorizontal konsol nasoslarining 1,5 dan 600 m³⁄ s gacha samadorlikka ega bо‗lgan va 

12  dan  150m.suv.ust.  gacha  ega  bо‗lgan  keng  kо‗lamdagi  tur  о‗lchamlari 

qо‗llanilmokda. Bir xil xarakteristikali  nasoslar о‗zining qobig‗ining ishlangan mate-

riali,  ishchi  g‗ildiragining  turi,  diametriga  va  valning  zichlanish  konstruksiyasi  bilan 

farqlanadi.  

Har  bir  tur  о‗lcham  о‗z  belgisiga  ega  bо‗lib,  о‗qilishi  uning  konstruksiyasi 

haqida  ma‘lumot  beradi.  X  harfi  oldidagi  son  25  marta  kichraytirilgan  suruvchi 

shtuserning  ichki  diametrini  bildiradi,  mm;  X  harfidan  keyingi  son-10  marta 

kichraytirilgan  tez  yurish  koeffisiyentini  kо‗p-bosqichli  nasoslar  uchun  tez  yurish 

koeffisiyentidan sо‗ng kо‗paytirish belgisi orqali bosqichlar soni kо‗rsatiladi. Material 

bо‗yicha  nasosning  ishlanishi  harflar  orqali  ifodalanadi:  (A-  uglerodli  pо‗lat  va 

chо‗yandan;  D-xromli  pо‗lat-dan;  K-  xromnikelli  pо‗latdan  va  h.).  Nasos  valining 

zichlanish  turi  sonli  va  harfli  belgilarga  ega:  yumshoq  zichlamali  salniklar  -  1;  bir 

tomonlama  yonbosh-2v va 2d; nometall silfonli bir tomonlama yonboshli  – 3a va 3b; 

ikki tomonlama yonboshli- 2g.  

7.7-rasmda umumiy yо‗nalishdagi, X turidagi bir bosqichli nasosning zichlagich 

qismi  ishlanishining  kо‗plab  qо‗llaniladigan  kо‗rinishi  keltirilgan.  Nasos 

unifikasiyalangan  t

ayanch  ustunida  yig‗ilgan,  u  kronshteyndan  iborat  bо‗lib, 

kronshteynda  radial  yoki  radial-tayanchli  sharik-podshipniklarda  val  о‗rnatilgan. 

Nasos  qobig‗i  va  qopqog‗i  ajratib  olinadigan  va  qistirmada  birlashtirilgandir.  Nasos 

qopqog‗i bilan bir butunlikni tashkil qilgan qabul qiluvchi shtuser, har doim gorizontal 

---

 

224 

holda  joylashgan.  Bosimli  shtuserga  esa  tayanch  ustunidagi  nasos  qobig‗ini  о‗rnini 

almashtirish  yо‗li  bilan  har  ikki  tomondan  bosimli  truboprovodning  joylashishiga 

qarab,  gorizontal  yoki  ver-tikal  holatni  berish  mumkin.  Ishchi  g‗ildirak  quyma  yoki 

payvandlash  yо‗li  bilan  bajariladi  va  valga  gayka  yordamida  mahkamlanadi.  Ishchi 

g‗ildirak soni nasos bosqichlari soniga teng. G‗ildirak tutashuvining qobiq va qopqoq 

bilan zichlangan joylarida almashtiruvchi zichlovchi halqalar о‗rnatilgan. 

Val  zichlanishning  kо‗p  uchraydigan  turi  -  yumshoq  tiqinli  salnikli  turidir. 

Zichlama  konstruksiyasi  qobiqdan,  nasos  valida  о‗rnatilgan  himoyalovchi  vtulkadan, 

salnik halqasidan, bosuvchi qopqoq va yumshoq tiqin halqasidan iborat. Ikki yoqlama 

yonbosh  zichlama  qismi  zichlama  qobig‗i  val  vtulkasiga  montaj  qilingan  xususiy 

yonbosh  zichlamasi  (normallashgan),  zichlama  qopqog‗idan  iborat.  Normallashgan 

ikki  tomonlama  yonbosh  zichlamaning  faqat  о‗ng  yarmidan  foydalaniladigan  bir 

yoqlama yonbosh zichlama qurilmasi ham shunga о‗xshash. 

7.8-rasmda  nometall  silfonli  bir  yoqlama  yonbosh  zichlama  qismi  kо‗rsatilgan. 

U  zichlama  qobig‗i,  vtulkada  о‗rnatilgan  aylanuvchi  halqa  va  nometall  silfonda 

qopqoq  yordamida  mahkamlangan  qо‗zg‗almas  halqadan  iborat.  Aylanuvchan  va 

qо‗zg‗almas  halqalarning  bir  biriga  doimiy  siqilishi  prujina  vositasida  amalga 

oshiriladi. 

Nasos  elektr  yuritkich  bilan  mо‗rt  mufta  orqali  bog‗langan  va  u  bilan  birga 

umumiy poydevor plitasiga о‗rnatiladi. 

XM  turdagi  monoblok  nasos  umumiy  yо‗nalishli  nasoslardan  ixchamligi  bilan 

farq qiladi. Bunga ishchi g‗ildirak elektrodvigatel valiga mahkamlangan uzaytirgichga 

о‗tirgizilganligi, qobiq esa birlashtiruvchi fonus vositasida elektrodvigatel qobig‗i yon 

qismiga mahkamlanganligi tufayli erishiladi. 

Mahsulotning  atrof-muhitga  sizib  chiqishiga  yо‗l  qо‗ymagan  hollarda  ichki 

salniklari  yо‗qligi  bilan  ajralib  turadigan  germetik  elektr  nasoslar  qо‗llaniladi.  Bu 

nasoslarning  podshipniklari  va  elektryuritgichlarning  ichki  bо‗shlig‗ini  sovitish 

nasosning bosimli zonasidan haydalayotgan suyuqlik bilan amalga oshiriladi. 

 

---

 

225