O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi davlat universiteti biotexnologiya kafedrasi

3-BOB. NATIJALAR VA ULARNING TAHLILI 

 

3.1. Toksik gepatitda jigar mitoxondriyalari membranasi fiziologik holatining 

o„zgarishi 

 

Yuqoridagi  ma‘lumotlarda  ta‘kidlab  o‗tganimizdek,  organizmning  turli 

xildagi zaharli ta‘sir qiluvchi moddalar bilan toksik zararlanishi natijasida, birinchi 

navbatda  katta  talafot  jigar  hujayralarida  kuzatiladi.  Jigarning  bunday 

zararlanishini toksik gepatit deb yuritiladi.  

Adabiyotlarda  ta‘kidlanishicha,  toksik  gepatit  hujayra  metabolizmi  va 

mitoxondriya  funksional  parametrlarini  buzilishiga  olib  keladi,  ya‘ni 

mitoxondriyalarning  nafas  olish  va  oksidlanishli  fosforlanish  jarayoni  buzilishi, 

nafas zanjiri orqali elektronlar tashilishining pasayishi, mitoxondriya Са

2+

 pulining 

bo‗shab qolishi kabi jarayonlar yuzaga keladi. 

Shu  sababdan  keyingi  yillarda  ushbu  yo‗nalishda  olib  borilayotgan 

tadqiqotlarda jigar hujayralari mitoxondriyalari membranasida joylashgan  Сa

2+

 ga 

bog‗liq  megakanal  yoki  SsA-sezgir  poralarning  funksional  xususiyatlarining 

o‗zgarishlariga qaratilmoqda.  

Biz ushbu bitiruv malakaviy ishimizda bu borada ilmiy tadqiqot o‗tkazgan 

olimlar tomonidan olingan ma‘lumotlarni umumiylashtirdik. 

Ko‗pgina  olimlar  (N.X.  Abdullaev,  X.Y.  Karimov,  Z.G.  Aprosina  va 

boshqalar)  ning  fikricha,  ushbu  poralarning  ochiq  holatga  o‗tishi  L–arginin-azot 

oksidining faollashuviga bog‗liq bo‗lishi mumkin. O‗z navbatida peroksinitritning 

ko‗p hosil bo‗lishi natijasida Са

2+ 

ga bog‗liq megakanali konformasion holatining 

o‗zgarishiga olib keladi.  

U.Salixodjaeva  (2004)  ning  olib  borgan  tadqiqotlari  geliotrin  bilan 

zararlangan kalamush jigari hujayralari ichki membranasida joylashgan SsA-sezgir 

poralarning  funksional  o‗zgarishlariga  bag‗ishlangan.  Xususan,  bunday 

---

 

43 

yo‗nalishdagi ishlar O‗zR FA Fiziologiya va biofizika instituti xodimlari (Beskina, 

V.Kamburova va I.CHuliyevlar) tomonidan ham amalga oshirilgan.  

U.Salixodjaeva 

tomonidan 

olib 

borilgan 

ushbu 

tadqiqotlarda 

ko‗rsatilishicha,  intakt kalamush  jigari  mitoxondriyalarini  Са

2+

  ionlari  yordamida 

inkubasiya  qilinganda,  ular  shishadi.  Bu  mitoxondriya  ichki  membrasida 

joylashgan  SsA-sezgir  poralarning  ochiq  holatga  o‗tib  qolishi  bilan  tushuntiriladi 

(8-rаsm). Jigarning geliotrin bilan surunkali zararlantirilganda (60 kunlik tajribada) 

jigarning  ushbu  sharoitda  Са

2+

-га  bog‗liq  shishishining  dastlabki  tezligi  intakt 

kalamushlarnikiga nisbatan 1,5 marta tezlashganligi aniqlangan (8-rаsm).  

Poraning  klassik  ingibitori  siklosporin  qo‗shilganda,  porani  yopadi  hamda 

mitoxondriyaning shishishini ingibirlaydi.