Oʼzbekiston respublikаsi oliy vа oʼrtа mаxsus tа’lim vаzirligi p. M. Matyaqubova, sh. M. Mаshаripov, X. sh. Jabborov “fan va texnikada o’lchashlar noaniqligi”

§1.2. Oʼlchash noaniqligi tushunchasining mazmun-mohiyati va metrologik ishlarda ahamiyati

“Sanash mumkun boʼlganini sanang,

oʼlchash mumkin boʼlganini oʼlchang, oʼlchash mumkin
boʼlmaganiga esa sharoit, imkoniyat yarating”.
Galileo Galiley (1564-1642)

Standartlashtirish boʼyicha xalqaro tashkilot (ISO) va Xalqaro elektrotexnika komissiyasi (IEC) tomonidan ishlab chiqilgan metrologiya sohasidagi xalqaro lugʼat ISO/IEC Guide 99:2007 da oʼlchashlar noaniqligi quyidagicha taʼriflanadi: oʼlchashlar noaniqligi ̶ foydalanlgan axborot asosida oʼlchanayotgan kattalikka tegishli boʼlgan kattalik qiymatlarini sochilishini xarakterlaydigan nomanfiy parametr.

Shunga asosan, turli kattaliklarni oʼlchashda noaniqlik “uncertainty” soʼzining birinchi harfi bilan belgilash Oʼlchashlarda noaniqlikni ifodalash boʼyicha qoʼllanma (GUM ) da tavsiya qilinadi. Masalan, Xalqaro kattaliklar tizimidagi (ISQ) 7 ta asosiy kattaliklarni oʼlchashda А tur noaniqlikni belgilash quyidagicha amalga oshiriladi, masalan:

• 
  ̶ uzunlikni oʼlchashda А-tur noaniqlikning miqdoriy qiymati;
  
• 
  ̶ massani oʼlchashda А-tur noaniqlikning miqdoriy qiymati;
  
• 
  ̶ vaqtni oʼlchashda А-tur noaniqlikning miqdoriy qiymati;
  
• 
  ̶ tok kuchini oʼlchashda А-tur noaniqlikning miqdoriy qiymati;
  
• 
  ̶ termodinamik temperaturani oʼlchashda А-tur noaniqlikning miqdoriy qiymati;
  
• 
  ̶ modda miqdorini oʼlchashda А-tur noaniqlikning miqdoriy qiymati;
  
• 
  ̶ yorugʼlik kuchini oʼlchashda А-tur noaniqlikning miqdoriy qiymati.
  

Oʼlchashlar noaniqligi tasodifiy effektlarni, jumladan tuzatmalar va etalon qiymatlarga tegishli boʼlgan tashkil qiluvchilarni ham qamrab oladi. Baʼzan tasodifiy effektlarga tuzatmalar kiritilmaydi, buning oʼrniga baholash yakunida oʼlchashlar noaniqligining tashkil qiluvchi sifatida baholanadi (1.2-rasm). Parametr sifatida masalan, standart ogʼish (oʼlchashlarning standart noaniqligi) yoki oʼrnatilgan qamrab olish ehtimolida intervalning yarim kengligi qoʼllaniladi. «Noaniqlik» atamasiga berilgan taʼrifdan kelib chiqadiki noaniqlik bu - oʼlchash natijasiga mos keluvchi miqdoriy oʼlchov aniqligi va oʼlchangan kattalik qiymati oʼlchash sharoitida aniq oraliq qiymatlar ichida yotishini (mavjudligini) ruxsat etiladigan ishonch darajasini bildiradi.