Oʼzbekiston respublikаsi oliy vа oʼrtа mаxsus tа’lim vаzirligi p. M. Matyaqubova, sh. M. Mаshаripov, X. sh. Jabborov “fan va texnikada o’lchashlar noaniqligi”

1.1-rasm. Zamonaviy metrologiyada oʼlchash protsedurasini zamonaviy koʼrinishi
Аmmo, mamlakatimizdagi meʼyoriy hujjatlar «noaniqlik» tushunchasidan foydalanmaydi, balki anʼanaviy va oʼrnashib qolgan «xatolik», «xatolik xarakteristikalari» tushunchalariga asoslangan yondashuvga qaratilgan. Misolga qiyoslash metodlari, oʼlchashlarni bajarish metodikalari, sinash metodlari standartlarini, oʼlchashlar birliligini taʼminlash davlat tizimi standartlarini misol keltirish mumkin.
Metrologik faoliyat sohalarida, yaʼni akkreditlangan laboratoriyalarda kalibrlash va sinovlarni oʼtkazishda noaniqlikni baholashni boshlash zarur. Qoʼllanma mazmun va hajmi jihatdan «vazmin» hujjat (100 betdan ortiq) boʼlgani uchun turli xorijiy metrologik tashkilotlar va institutlar bu Qoʼllanma asosida soddalashtirilgan hamda metrologik faoliyatning muayyan sohasiga qaratilgan qoʼllanma ishlab chiqdi.
Ushbu tarjima 1999 yil D.I.Mendeleev nomidagi Butun Rossiya metrologiya ilmiy-tadqiqot instituti tomonidan rus tiliga tarjima qilindi. YeА ga kirgan akkreditlash idoralari oʼzlarining kalibrlashda noaniqlikni baholash boʼyicha koʼrsatmalarini Qoʼllanma asosida uygʼunlashtirdi va YeА 4/02 hujjat sifatida taqdim qildi. Nemis kalibrlash xizmati (DKD) oʼz navbatida bu hujjatni oʼz laboratoriyalari uchun DKD-3 koʼrinishida taqdim qildi. D.I. Mendeleev nomidagi (Sankt-Peterbkrg sh.) VNIIM metodik koʼrsatmalarni chop qildi. Bu koʼrsatmalar asosida davlatlararo tavsiyalar ishlab chiqildi. Qoʼllanmani qoʼllanish boʼyicha tavsiyalardan tashqari, bu tavsiyalarda noaniqlik kontseptsiyasi qisqacha bayon etilgan, noaniqlik kontseptsiyalari asosida aniqlikni baholashga ikki xil yondashish va oʼlchash xatoliklari solishtirilgan, shuningdek noaniqlikni hisoblash va xatolikni baholashga misollar keltirilgan. BIPM maʼlumotlariga koʼra, metrologiyada aniqlik daajasi oxirgi 50 yilda 10 marta oshgan boʼlib, ushbu tendentsiya har 10-20 yilda saqlanib qolinadi.
MDH davlatlariga noaniqlik kontseptsiyasini “yangi ob-havosini” olib kirishda “D.I.Mendelev nomidagi Butunrossiya metrologiya ilmiy-tadqiqot instituti” Federal davlat unitar korxonasining hissasini alohida qayd oʼtish lozim. Ushbu tashkilot sohadagi yangi halqaro meʼyorlar asosida ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borish, turli darajadagi standartlarni ishlab chiqish va keng mutaxassislar ommasiga yetkazishda koʼprik vazifasini bajarib kelmoqda.
1.2 – rasmda halqaro, hududiy yoki milliy darajada noaniqlik kontseptsiyasi boʼyicha turli darajadagi standartlar va meʼyoriy hujjatlardan namunalar keltirilgan.

Oʼlchash noaniqligi ifodalash boʼyicha qoʼllanma (GUM)



РМГ 43-2001 “Oʼlchash noaniqligini ifodalash boʼyicha qoʼllanma”



EA-4/02 Kalibrlashda oʼlchashlar noaniqligini ifodalash



CОOMET R/GM/21:2011 “Oʼlchash xatoligi” va “oʼlchash noaniqligi” tushunchalarini qoʼllash. Umumiy tamoyillar.