O‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston milliy universitetining jizzax filiali “Amaliy matematika”fakulteti

Bozorni va asosiy raqobatchilarni tahlil qilishda quyidagi masalalarga asosiy e’tiborni qaratish lozim: bozor hajmini (sig’imini); bozorning to’yinganlik darajasini; yaqin istiqbolda bozorning to’yinganlik darajasi va hajmining o’zgarish tendentsiyalarini; eng istiqbolli sotuv bozorlarini aniqlash (6.1-jadval); asosiy raqobatchilarni baholash (6.2-jadval).


Sotuv bozorlarini baholash

№	Ko’rsatkichlar	Korxonaga eng yaqin shahar yoki aholi punkti	100 km masofadagi aholi punktlari	100 kmdan uzoqdagi bozorlar
1	Talab darajasi
2	Talabni qoniqtirish darajasi
3	Raqobat darajasi
4	Mahsulotni xarid qilishga tayyor iste’molchilar salmog’i

6.2-jadval
^
Raqobatchilarni baholash va tahlil qilish

№	Raqobatchilar tavsifnomasi	Asosiy raqobatchilar
		Birinchi	Ikkinchi
1	Sotuv hajmi, natural ko’rsatkichlar
2	Bozorda egallagan ulushi, %
3	Narx darajasi
4	Moliyaviy holat (rentabellik)
5	Texnologiyalar darajasi
6	Mahsulot sifati
7	Reklama xarajatlari
8	Tashqi ko’rinishning jozibadorligi
9	Korxona faoliyat ko’rsatayotgan vaqt, yil

Korxonani baholash
Korxona to’g’risidagi axborot investorlar korxonaning ishonchliligi, uning bozordagi holati barqarorligiga ishonch hosil qilishlari uchun iloji boricha to’liq bo’lishi lozim. Korxonani tavsiflash uning yaratilish tarixi, tashkiliy-huquqiy shakli, davlat idoralarida ro’yxatdan o’tishi, xo’jalik aloqalari, eng yirik foydali loyihalari, menejmentning samaradorligi haqidagi ma’lumotlar va boshqalarni qamrab olishi lozim.
Korxona tavsifnomasi quyidagi savollarga to’liq javob berishi zarur:
korxona tarixi, o’tgan davr mobaynida uning rivojlanishi;

• 
  korxonaning asosiy egalari ro’yxati, ulardan har birining korxonaning asos topishi va faoliyat ko’rsatishidagi roli;
  
• 
  korxona rivojlanishiga ta’sir ko’rsatgan hodisalar;
  
• 
  korxonaning tashkiliy tuzilmasi va xodimlar haqidagi ma’lumotlar;
  
• 
  mahsulotni sotishda tarixiy va joriy tendentsiyalar;
  
• 
  so’nggi uch yil mobaynida korxonaning texnik-iqtisodiy va moliyaviy ko’rsatkichlari;
  
• 
  korxonaning asosiy yutuq va ustunliklari;
  
• 
  sotuv hajmi dinamikasi;
  
• 
  korxonaning bozordagi ulushi va uning tendentsiyalari;
  
• 
  korxona reklamasi va reklama imkoniyatlaridan foydalanish darajasi;
  
• 
  korxonaning tashkiliy-huquqiy darajasi;
  
• 
  korxona xarajatlari;
  
• 
  moliyaviy-xo’jalik faoliyatida korxona oldida vujudga keluvchi muammolar;
  
• 
  korxonaning kuchli va zaif tomonlarini baholash (mahsulot yoki xizmat sifati, sotuv imkoniyatlari, ishlab chiqarish xarajatlari darajasi, xodimlar malakasi va tajribasi, texnologiyalar darajasi, materiallar va butlovchi qismlarni etkazib berish sharoitlari, menejment darajasi).
  

Tashqi muxitga munosabati nuqtai nazaridan korxona tahlilini amalga oshirish uchun samarali vosita sifatida SWOT- tahlilini amalga oshirishni tavsiya etish mumkin. SWOT-quyidagilarni bildiradi: S-strength (kuchli tomonlar); W- Weakness (zaif tomonlar); O - Opportunities (imkoniyatlar); T- Thereats (xavflar). SWOT-tahlili korxonaning kuchli va zaif tomonlari tahlilini, mumkin bo’lgan xavf-xatarlar muxitini o’rganish va bashorat qilishni (prognozlash), zararni oldini olish bo’yicha tadbirlarni ishlab chiqishni, korxonaning strategik va joriy (taktik) imkoniyatlari tahlilini, xavflarni oldini olish, zaif tomonlarni qisqartirish bo’yicha tadbirlarni ishlab chiqishni, korxonaning kuchli tomonlarini mustahkamlash va imkoniyatlarni kengaytirishni ko’zda tutadi. Baholashning mukammalligi va uning biznes-rejada detallashtirish darajasi tahlilning yo’naltirilishiga (kimga va nima uchun) va maqsadlariga bog’liq bo’ladi^2. SWOT-tahlilning asosiy g’oyalarini tushunarli bo’lishi uchun olingan natijalarni jadval shaklida aks ettirish maqsadga muvofiq. SWOT-tahlilning mazmunini quyidagi 6.2-rasmda ko’rish mumkin.