O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi o’zbekiston respublikasi madaniyat vazirligi o’zbekiston davlat konservatoriyasi

KLARNETNING MUSIQADAGI ROLI 
KLASSIK MUSIQA 
XVIII asr. 
Klarnet (ham) qatnashgan eng avvalgi, taniqli asar 
1 Albert Rais romonidan ko’rsatilgan: illita bir xil instrument uchun 
muallifi noma’lum bo’lgan ikkita ariyalar to’plami. 1712 – 1725 – yillarda 
Amsterdamda namoyish bo’lgan. 1716 – yilda Antonio Vivaldining 
“Torjestvo’yushaya Yudif” aratoriyasining partiturasida ikkita instrument 
clareni nomi bilan keltirilgan bunga ko’ra kampozetor aynan klarnetni 

---

nazarda tutgan. Manashu oratoriyani orkestr cholg’ularida klarnetni 1 – 
qo’llanilishi deb hisoblash mumkin. Klarnet Vevoldining asarlarida yana 
uch marta payda bo’ladi: Konsert RV 556 (“Svyatoy lorentsio”), RV 559 
va RV 560 (hammasi do – majorda yozilgan) lekin bularda klarnetning o’z 
parteyasi yo’q (ular faqat gaboy parteyasi bilan barobar ishlatilgan), 
“Svyatoy Lorents”ning 2 – redaksiyasida esa klarnet kampazetor 
tomonidan chiqarilgan. 
XVIII asrning 1 – yarmida klarnet hali mukammal bo’lmagan, 
deapozon xam uncha katta bo’lmagan, eshitilishi aniq bo’lmagan, 
orkestrda esa epezod tareqasida payda bo’lgan. Bumga mos asarlardan – 
Jan – Kazimir (1720) Fabrning messasini, Georg Fridrix Gendelning 
“tamerlan” (1724) va “Rixard birinchi” (1727)operalarini, Baynxard 
Kayzerning qator asarlarini keltirish mumkin. 
Klarnetchilarning yakkaxon chiqishlari XVIIIasrning II yarmidan tanila 
boshlagan lekin aloxida konsert undan oldinroq 1742 yilda Venger ( karl) 
min dublinda klarnet valtorna asosiy instrument bo`lgan va gaboy de 
amur chalib chiqishi “foaulkner’s dublen journal” tomonidan birinchi 
bo`lib aytib o`tilgan.
Yaqin bir necha yil ichida “muvoffaqiyat bilan britaniyaning ko`p 
joylarida konsert bergan (oxirgi chiqishi 1755 yil ). Bu vaqtda nems 
kompazitori Iogan Melhior Molter (1695 - 1755) ning klarnet uchun 
yozgan 6ta konserti tarixda klarnet uchun yozilgan ilk yakkaxon asar 
bo`lib hisoblangan. Fransiyada 1740 yil oxirlarida klarnetlar paydo 
bo`ladi. Katta klarnet in b uchun Stalshining konserti birinchi hisoblanadi 
va unda diapazonning 3 oktavadan ko`prog`idan foydalanilgan. 
Klarnetning orkestrga kirib kelishi shunchalik extiyotkorlik bilan olib 
borilgan bo`lsa ham kompozitorlar anchagina konsert asarlari yozishdi. 
XVIII asrning taniqli kompozitorlari klarnet uchun konsertlar yozishgan 
ulardan Iogan Stames va uning o`g`li Karl Iogan Banxal, Erest Ayxner, 
Leonald Kojelux, Mexail Gaydn Frans Anton xafmester, Ignats Pleer va 
boshqalarni aytish mumkin. Kompozitorlarning ayrimlari esa tez tez 
klarnetis vertuoz bo`lib chiqishgan, ulardan Iogan Genrix Bakafen,Frans 

---

Taush, Yozef Ber, Jon Megon, Jan Lefevr, Mushel Yost. Yost (14 ta 
konserti bor ) Fransuz maktabida klarnet ijrochiligining asoschisi bo`lib 
hisoblanadi. 1770 yilda Italian kompozitori Grigor Sherm tomonidan 
klarnet uchun birinchi sonata yozilgan.
Balgariya, Rumilya va Gretsiya xalq musiqasini klarnet keng
qo`llaniladi. U tez tez to`ylarda bayramlarda va zamonaviy konsertlarda 
xalq cholg`ulari bilan birga ishlatiladi. Balqon klarnetchilari mundshtukni 
ochib yengil trost bilan ijro etishadi bunday ko`rinishda u keng vibrata va 
ko`pgina boyitilishi mumkin. Staich Kuzmov taniqli Balqon folklarini 
klarnetchisi xisoblanadi.
XX asrda klarnet turk musiqasidagi asosiy instrument bo`lib qoldi, 
ko`pincha zurnaning o`rniga ishlatila boshladi. Turkcha klarnet oddiy 
klarnetdan uzunroq va ko`pincha metalldan xam yasaladi. Turkiyada 
klarnetning keng tarqalishiga Shyukyur Tenar (1907-1962) katta xissa 
qo`shgan zamonaviy musiqachilarida sal taniqlirog`I mustafo Kanderali 
xam hissa qo`shgan.