O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi o'rta maxsus kasb-hunar ta'limi markazi

 
NAZORAT SAVOLLARI 
1. Jinoiy javobgarlik nima va u qanday elementlardan iborat? 
2. Jinoiy javobgarlik to'g'risida qanday nazariyalar mavjud? 
3. Jinoyat huquqiy munosabatlarning subyektlari kimlar? 
4. Jinoiy javobgarlikning asosi nima? 
5. Shaxsni jinoiy javobgarlikka tortish uchun qanday asoslar bo'lishi kerak? 
6. Jinoyatlarning ro'yxati qayerda berilgan va bu ro'yxat qat'iymi yoki taxminiymi? 
7. Jinoiy javobgarlik nima? 
8. Jinoiy jazo qo'llash nima? 
9. Jinoiy javobgarlikning vaqt bo'yicha chegarasi bormi? 
10. Jinoiy javobgarlikning intizomiy, ma'muriyjavobgarlikdan farqi nimada? 
 
10-bob. JINOYATNI SODIR ETISH BOSQICHLARI 
10.1. Jinoyat sodir etish bosqichlari tushunchasi va uning turlari 

---

57 
Jinoyat ijtimoiy xavfli qilmish sifatida jinoyatchining u yoki bu qasdi muayyan vaqt (jinoiy niyatning paydo 
bo'lishidan boshlab, toki, uni to'liq amalga oshirish va jinoiy maqsadga erishgunga qadar bo'lgan davr) oralig'ida amalga 
oshiriladigan harakat (harakatsizlik) sifatida tushuniladi. Jinoyatning tamom bo'lganligini aniqlash sodir etilgan jinoyat 
tarkibiga bog'liq bo'ladi. 
Jinoyat sodir etish bosqichlari - bu qasddan jinoyat sodir etishning muayyan bosqichi bo'lib, jinoyatga 
tayyorgarlik ko'rish, jinoyatga suiqasd qilish va tamom bo'lgan jinoyatlarda ifodalanadi. A.S.Yakubovning fikriga ko'ra, 
jinoyat sodir etishning dastlabki bosqichi qasdning shakllanish bosqichi hisoblandi. 
Jinoyat sodir etish bosqichi sifatida qasdning shakllanishi va aniqlanishi: 
• 
birinchidan, 
jinoyatni jinoiy bo'lmagan qilmishlardan ajratish imkonini beradi; 
•
ikkinchidan, 
huquqni muhofaza qiluvchi organlarning profilaktik faoliyati samaradorligiga ko'maklashadi. 
Ijtimoiy xavflilik nafaqat tamom bo'lgan, balki tamom bo'lmagan jinoyatlarning ham asosiy belgilaridan biri 
hisoblanadi. Bu jinoyatlar uchun javobgarlik belgilash orqali qonun shaxsning huquq va erkinliklarini, mol-mulkini, 
jamoat tartibi va xavfsizligini, O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyaviy tuzumi va qonun himoyasida bo'lgan 
boshqa obyektlarni himoya qiladi. 
Barcha jinoiy qilmishlarda ham jinoyatga tayyorgarlik ko'rish bosqichi mavjud bo'lmaydi. Jinoyat ehtiyotsizlik 
orqasida, jumladan, harakatsiziik bilan jinoyatlar sodir etilganida, jinoyatga tayyorgarlik va suiqasd bosqichlari mavjud 
bo'lmaydi. Biroq ayrim jinoyatlarda harakatsiziik orqali jinoyatga suiqasd qilinishi mumkin (masalan, onaning o'z 
chaqalog'ini o'ldirish maqsadida ovqatlantirmasligi). 
Jinoyatga tayyorgarlik ko'rish va suiqasd qilish dastlabki yoki tugallanmagan jinoiy qilmishda ifodalanadi. Bu 
qilmishning tugallangan jinoyatdan farqi, unda «Maxsus» qism moddasida ko'rsatilgan jinoyat belgilari to'liq 
bajarilmaydi: obyektiv tomonni ifodalovchi belgilarning to'liq bajarilmasligi yoki ijtimoiy xavfli oqibatning yo'qligidir. 
Tugallangan jinoyatlarda qilmishning jinoiyligini ifodalovchi barcha belgilar mavjud bo'ladi. 
Tamom bo'lmagan jinoyat uchun javobgarlik masalasi, shaxsning jinoiy faoliyati o'ziga bog'liq bo'lmagan holda 
jinoyatga tayyorgarlik ko'rish yoki suiqasd qilish bosqichida to'xtatilgan bo'lsagina vujudga keladi. 
Jinoyatga tayyorgarlik ko'rish va suiqasd uchun javobgarlikka tortish uchun jinoyat qasddan bo'lishi kerak. Egri 
qasdda jinoyat sodir etishning ushbu ikki bosqichi bo'lmaydi. Chunki jinoyatga tayyorgarlik ko'rish va suiqasd qilishda 
shaxsning jinoyat sodir etish istagi natijaga erishishga qaratilgan ongli va maqsadli harakatlardan iborat bo'ladi. 
Masalan, odam o'ldirishga suiqasd qilish faqat to'g'ri qasd bilan sodir etiladi, qachonki, shaxs o'lim yuz berishini 
anglagan va istagan bo'lgandagina suiqasd bo'lishi mumkin. 
Jinoyatga tayyorgarlik ko'rish va suiqasd qilish faqat to'g'ri qasddan sodir etilgan jinoyatlarda mavjud bo'ladi. 
Egri qasd bilan sodir etilgan jinoyatlarda esa, jinoyatga tayyorgarlik ko'rish va suiqasd qilish bosqichlari bo'lmaydi. 
Jinoyatchi jinoiy oqibat yuz berishini xohlamagan holda jinoyatga tayyorgarlik ko'rishi yoki suiqasd qilishi mumkin 
emas. Bunday hollarda jinoiy oqibat uning harakat ishning maqsadini tashkil qilmaydi. Jinoyatning qasddan sodir 
etilishi har ikki bosqich uchun ham zaruriy belgi hisoblanadi. 
Jinoyatga tayyorgarlik ko'rish va suiqasd qilish har qanday jinoiy oqibatning yuz berishini istisno etadi. Aynan 
jinoiy oqibatning yuz bermaganligi tamom bo'lgan va tamom bo'lmagan jinoyatlar o'rtasidagi farqni belgilab beradi.