O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi o'rta maxsus kasb-hunar ta'limi markazi

Og'ir jinoyatlarga 
qasddan sodir etilib, qonunda besh yildan ortiq lekin o'n yildan ko'p bo'lmagan muddatga 
ozodlikdan mahrum qilish jazosi nazarda tutilgan jinoyatlar kiradi. Agar qonunda ozodlikdan mahrum qilishning eng oz 
qismi uncha og'ir bo'lmagan jinoyatlar uchun tayinlansa, eng ko'p qismi og'ir jinoyatlar guruhiga kiruvchi jinoyatlar 
uchun nazarda tutilgan. Masalan, Jinoyat kodeksining 118-moddasi (nomusga tegish) sanksiyasida ozodlikdan mahrum 
qilishning muddati uch yildanyetti yilgacha berilgan. Demak, eng yuqori qismi yetti yil bo'lganligi uchun bu jinoyat 
og'ir jinoyatlar guruhiga kiradi. 
Og'ir jinoyatlar guruhiga 
— qasddan badanga og'ir shikast yetkazish (104-moddaning 2-qismi), nomusga tegish 
(118-mod-daning 1,2-qismlari), voyaga yetmagan shaxsni g'ayriijtimoiy xatti-harakatlarga jalb qilish (127-moddaning 
3-qismi), odamlardan foydalanish uchun ularni yollash (135-moddaning 2-qismi), odam o'g'irlash (137-moddaning 2-
qismi), urushni targ'ib qilish (150-modda), yoUanish (154-modda), milliy, irqiy yoki diniy adovat qo'zg'atish (156-
moddaning 2-qismi), davlat sirini oshkor qilish (162-moddaning 2-qismi), bosqinchilik (164-moddaning 1,2-qismlari) 
kabi jinoyatlarni kiritish mumkin. 
O'ta og'irjinoyatlarga 
qasddan sodir etilib, qonunda o'n yildan ortiq muddatga ozodlikdan mahrum qilish yoki 
o'lim jazosi nazarda tutilgan jinoyatlar kiradi. Bunday jinoyatlar guruhiga - qasddan odam o'ldirish (Jinoyat kodeksining 
97-moddasi), jinsiy ehtiyojni zo'rlik ishlatib g'ayritabiiy usulda qondirish (119-moddaning 3,4-qismlari), agressiya (151-
modda), urushning qonun va udumlarini buzish (152-modda), genotsid (153-modda), terrorizm (155-moddaning 2,3-
qismlari), davlatga xoinlik qilish (157-modda), josuslik (160-modda), qo'poruvchilik (161-modda) kabijinoyatlar kiradi. 
Jinoyatlarni ijtimoiy xavflilik darajasi va xususiyatiga ko'ra tasniflash nafaqat nazariy, balki amaliy ahamiyatga 
ham egadir. Masalan, shaxs tomonidan u yoki bu toifadagi jinoyatlaYning sodir etilishi ozodlikdan mahrum qilish 
(Jinoyat kodeksining 50-mod-dasi), shartli hukm qilish (72-modda), jinoiy javobgarlikdan ozod qilish (64-68-

---

23 
moddalar), jazoni yengilrog'i bilan almashtirish (74-modda) kabi holatlarning qo'llanishi singari jinoyat huquqiy 
oqibatlarni keltirib chiqarishi mumkin. 
Jinoyatlarni obyektiga ko'ra tasniflash 
masalasi Jinoyat kodeksining «Maxsus» qismidagi jinoyatlarni maxsus 
(turdosh) obyektiga qarab gumhlarga ajratish va maxsus obyektning ahamiyatiga qarab joylashtirilishini belgilaydi. 
Jinoyat kodeksining «Maxsus» qismi. jinoyatning maxsus (turdosh) obyektiga ko'ra, bo'lim va boblarga ajratilgan. 
Ya'ni, Jinoyat kodeksining «Maxsus» qismi, birinchi bo'limida «Shaxsga qarshi jinoyatlar», ikkinchi bo'limida 
«Tinchlik va insoniyatning xavfsizligiga qarshi jinoyatlar», uchinchi bo'limida «Iqtisodiyot sohasidagi jinoyatlar», 
to'rtinchi bo'limida «Ekologiya sohasidagi jinoyatlar» va shu kabi jinoyatlar bo'limlarga ajratib joylashtirilgan. Bunda 
bevosita obyekti bir-biriga o'xshash jinoyatlar bitta bo'limga kiritilib, ana shu bo'lim yoki bobdagi jinoyatlarning 
barchasi uchun umumiy bo'lgan obyekt maxsus (turdosh) obyekt, deb yuritiladi. 
Jinoyatlarni tasniflash Jinoyat kodeksining «Maxsus» qismidagi jinoyatlar uchun nazarda tutilgan sanksiyalar 
turlari va hajmi (og'irlik darajasi) bilan bog'liq bo'ladi. 
Jinoyatlarni tasniflash, awalambor, jinoyat qonunini qo'llashda ahamiyatga ega. Ayniqsa, jinoyat-huquqiy 
institutlar va normalarni joy-joyiga qo'yish, shuningdek, jinoyat sodir etish bosqichlari, ishtirokchilik, xavfli va o'ta 
xavfli retsidiv jinoyat kabilarni e'tiborga olishda jinoyatlarni tasniflash muhim ahamiyat kasb etadi. Sud amaliyotida 
jinoyatlarning tasnifi jinoyatlarni to'g'ri kvalifikatsiya qilish, ular uchun odilona jazo tayinlash, jinoiy javobgarlik va 
jazodan ozod qilish kabi masalalarni hal qilishda bosh mezon bo'lib xizmat qiladi. 
Demak, jinoyatlarni tasniflashning ahamiyati quyidagilarda ko'rinadi: 
•
birinchidan, 
jinoyatlarni tasniflash jinoyat huquqiy institut va normalarni joy-joyiga qo'yish, shuningdek, jinoyat sodir 
etish bosqichlari, ishtirokchilik, jazoni o'tashdan muddatidan ilgari shartli ravishda ozod qilish, o'ta xavfli retsidiv 
jinoyatlar, jinoiy javobgarlikdan ozod qilish kabi jinoyat huquqiy institutlarni to'g'ri qo'llashga ta'sir etadi; 
• 
ikkinchidan, 
u yoki bu toifadagi jinoyatni sodir etgan shaxsga nisbatan ma'lum bir jinoyat huquqiy oqibat vujudga 
keladi (masalan, jinoiy javobgarlikdan ozod qilish va shu kabi boshqa oqibatlar). 
■