O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

 
5. 
Bolalarda nutq va xayolning rivojlanishi. 
Nazariy  mashg’ulot.    Bola  nutqining  xususiyatlari.  Nutqning  muomalada  ko’rinishi.  Bola 
nutqining  rivojida  oila  muhitining  o’rni.  Egosentrik  nutq.  Tarbiyachining  bolalar  nutqini 
rivojlantirishdagi vazifalari. 
 Maktabgacha yoshdagi bolada xayolning rivojlanishi. Xayolning bola tajribasiga bog’liqligi. 
Bolalarda xayol turlarining ko’rinishi. Bolaning xayolida ijod elementlari. Xayolning  taraqqiyotida 
o’yin va tasviriy faoliyatning ahamiyati. Hikoya va ertaklarning xayol taraqqiyotiga ta’siri. 
 
IX-bo’lim. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALAR SHAXSINING 
SHAKLLANISHI. 
1. Ilk yoshda bola shaxsining shakllanishi. (1-3 yosh) 
Nazariy  mashg’ulot.    Ilk  yoshda  mustaqil  harakatlar  va  muloqotga  kirishish  xususiyatlari. 
Go’daklik  davridan  ilk  bolalik  davriga  o’tish.  Bir  yoshli  inqiroz.  Ehtiyojlarni  qondirilishi  asosida 
turli  hissiy  holatlarning  yuzaga  kelishi.  Bolaning  boshqalarga  bog’liqligi  va  mustaqilligi.  Ilk 
yoshdagi bola shaxsini shakllanishining sharoitlari.  
Amaliy mashg’ulot.   Uch  yoshli  inqiroz.  Bolaning  xulq-atvori  va  kattalar  bilan  muloqotida 
yuzaga keladigan o’zgarishlar.  «Men o’zim» konsepsiyasining  vujudga kelishi.  Bolalarda  vujudga 
keladigan illatlar – qaysarlik, o’jarlik, injiqlik sabablari. 3 yoshli bolalarning psixik rivojlanishidagi 
asosiy  o’zgarishlar.    “Maktabgacha  yoshdagi  bolalar  rivojlanishiga  qo’yiladigan  Davlat  talablari”  
2-3 yoshli  bolalarning ijtimoiy-kommunikativ rivojlanishi. 
 
2. Kichik va o’rta maktabgacha yoshda shaxsning shakllanishi (3-5 yosh) 
Nazariy  mashg’ulot.    Bola  shaxsining  rivojlanishi  uchun  zarur  bo’lgan  shart-sharoitlar. 
Bolalarda axloq namunalarininga qiziqish va o’zlashtirilishi. Bola shaxsning shakllanishida oila 
muhit i  va  kattalarning  ta’siri.  Tengdoshlar  bilan  muloqot,  munosabatlarining  ko’rinishi.  O’zaro 
baholar tizimining  paydo bo’liishi.  Bola shaxsining rivojlanishida irodaviy  harakatlar va nutqning 
o’rni. 
Amaliy mashg’ulot.  Bola shaxsining shakllanishida o’yin faoliyatining ta’siri. Kattalar va 
tengdoshlar  bilan  muloqotga  kirishishida    o’yin  faoliyatining  ta’siri.  Kichik  va  o’rta  guruh 
yoshidagi bolalar axloqiy motivlarning xususiyatlari. O’z shaxsisyatini namoyon qilish kabi salbiy 
hislatlarning  ko’rinishi.  “Maktabgacha  ta’limga  qo’yiladigan  Davlat  talablari”    da  3-5  yoshli 
bolalarning ijtimoiy-kommunikativ rivojlanishi. 
 
3.  Maktabgacha ta’lim muassasasining  katta va tayyorlov  guruh bolalari shaxsining 
shakllanishi. (5-7 yosh) 
Nazariy  mashg’ulot.    Maktabgacha  yoshda  o’z-o’zini  anglash  va  o’z-o’zini  baholash 
xususiyatlari.  Bolaning o’z-o’zini zamonda anglashi. O’g’il  va qiz  bolalar. Jinsga  mansublik 
va o’yinda rol, o’yinchoq  tanlash. Maktabgacha yosh davrida jinsiy tarbiya.   
Amaliy  mashg’ulot.    Bolalarda  ahloqiy  sifatlarining  shakllanishi.  Shaxsda  salbiy 
tuzilmalarning  paydo  bo’lishi.  Kattalar  va  tengdoshlari  bilan  muloqotlari  jarayonida  shaxsning 
shakllanishi.  Kattalar  tomonidan  tan  olishga  intilish.  Bolalar  yolg’oni.  Tengdoshlar  orasida 
tan olishga  intilish.  Ahloqiy  harakatlarga  intilishning kuchayishi.  Bolalarning boshqa odamlar 
hatti-harakatlari  va  sifatlariga  baho  berishlarining  rivojlanishi.  Oilaning  bola  shaxsini 
shakllanishidagi  o’rni.  “Maktabgacha  ta’limga  qo’yiladigan  Davlat  talablari”ida  5-7  yoshli 
bolalarni ijtimoiy-kommunikativ tomondan rivojlantirish talablarini o’rganish va tahlil qilish.  
 
X-bo’lim. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALAR PSIXODIAGNOSTIKASIi   
1.  Psixodiagnostika metodlari va ulardan maktabgacha yoshda foydalanish       
            Nazariy  mashg’ulot.      Bola  shaxsini  o’rganishda  psixodiagnostika  metodlarining 
vazifalari,  ahamiyati.  Psixodiagnostika  xizmatini  joriy  etilishi  holatlari.  Bola  psixologik 
rivojlanishi ko’rsatkichlarini aniqlashda psixodiagnostika metodlari, ularni tanlash va  qo’llash.  

Amaliy   ish. Bola psixik jarayonlari va xususiyatlarini tekshirish metodikalarini   o’tkazish.  
 
2.  Bolalarni maktabdagi ta’lim jarayoniga psixik jihatdan tayyorlash 
Amaliy  mashg’ulot.    Bolalarni  maktabdagi  ta’lim  jarayoniga  jismoniy,  aqliy  va  ijtimoiy-
psixologik  tayyorlashning  psixologik  tomonlari  va  unga  qo’yiladigan  talablar.  Bolalarni 
maktabdagi  yangi  munosabat  shakllariga  va  yangicha  bilish  faoliyatiga  tayyorlash  vazifalari. 
O’qish  ehtiyoji  va  motivlarining  o’zgarishi.  Bilish  faoliyati sohasida  bolaning  maktabdagi ta’lim 
jarayoniga  tayyorligi.  Bolalarning  maktabga  tayyorgarligini  tekshirishda  psixodiagnostika 
metodlaridan foydalanish. (Jan Piaje, Kern Yerasek va boshqa metodikalar)   
 
 
 
 
VI. O’quv fanining moddiy-texnik ta’minoti 
O’quv  xona,  yozuv taxtasi, o’qituvchi  va o’quvchilar soniga  yetarli  stol, stullar, kompyuter 
jihozlari, plakatlar, bukletlar.  
VII. O’quv fanining o’zlashtirish darajasini nazorat qilish va baholash 
”Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari o’quvchilarining bilim saviyasi, ko’nikma va 
malakalarini nazorat qilishning reyting tizimi to’g’risida Nizom”ga ga muvofiq amalga oshiriladi. 
 Asos: O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Davlat test markazi  Oliy 
va  o’rta  maxsus  ta’lim  vazirligi  va    O’rta  maxsus,  kasb-hunar  ta’limi  markazining  2008  yil  30 
apreldagi  01-148 q/q-son, 118-son, 16q/q-son qarori.  
Joriy  nazorat  -  Og`zaki  so`rov,  yozma  ishlar,  testlar,  mashg’ulot  jarayonidagi  mustaqil 
faoliyat,  uy  vazifalari  ya`ni  o`qituvchi  o`z  amaliyotida  qo`llaydigan  barcha  so`rov  turlarini  o`z 
ichiga oladi; 
Oraliq    nazorat-semestr  tamom  bo’lganda  va  o’quv  dasturining  tegishli  bo’limi 
tugallangandan  keyin  amalga  oshiriladi.  Uning  asosida  o’quvchi  reytingi  aniqlanadi.  Bilimlar, 
malaka va ko’nikmalarni baholash uchun O.N imtihonlar, testlar, sinovlar, kurs va malaka ishlari 
o’tkaziladi; 
Yakuniy nazorat  -  o’qish  tugallangandan  keyin  davlat  attestatsiyasi,  imtihonlar,  testlar, 
malaka  ishlari, diplom  loyihalarini  himoya qilish  shaklida amalga oshiriladi.  Test, yozma savollar 
xajmi fanga ajratilgan soatdan kelib chiqib belgilanadi. 
 
VIII. Тavsiya etilgan adabiyotlar va saytlar ro’yxati  
Asosiy adabiyotlar 
1.“Maktabgacha  ta’limga  qo’yiladigan  Davlat  talablari”.  O`zRXTV.  MMXQTMORO`MM  -
2017. 
2. “Bolajon” tayanch dasturi O`zRXTV. MMXQTMORO`MM -Toshkent- 2016  
3. E.G’oziyev. “Psixologiya”  Darslik. “O’qituvchi” nashriyot-matbaa ijodiy uyi.  Toshkent-2008.  
4.  S.X.Jalilova,  S.M.Aripova.  Maktabgacha  yoshdagi  bolalar  psixologiyasi.  O’quv  qo’llanma. 
Toshkent-Faylasuflar-2013. 
5.  M.G.Davletshin,  Sh.Do’stmuhamedova,  M.Mavlonov,  S.To’ychiyeva.  Yosh  davrlari  va 
pedagogic psixologiya (o’quv-metodik qo’llanma) TDPU, T-2004. 
6. N.G.Kamilova. Detskaya psixologiya. Uchebnoye posobiye. “Voris-nashriyot” T.-2007. 
 
Qo’shimcha adabiyotlar 
1.  V.M.Karimova, F.A.Akramova. Psixologiya. Ma’ruzalar matni FTDK,DITAF  T.- 2000 
2.  V.S.Muhina Vozrastnaya psixologiya. Moskva –2008. 
3.  Z. Nishanova Bolalar psixodiagnostikasi. TDPU nashriyoti.Toshkent-1998 
4.  Vahobova F.N., D.Zaynutdinova. Rivojlantiruvchi o’yinlar.T.-“Bekinmachoq-  plyus”-2009 
5.   G.R.To’xtasinova vb. Bolalar bog’chasida intellektual o’yinlar. Yandi asr avlodi. T.-2005 

6.  E.A.Bondarrenko.  “Готовимся  к  школе”,  “Играя  развиваем  мышление”  Mосква  ЗАО 
«БАО – ПРЕСС». MTM tayyorlov guruhlari uchun tavsiya-2005 
  
Internet saytlari 
1.  www. “ZiyoNET” 
2.  www. “edu.uz”,  
3.  www.Psixoljgi.uz. 
4.  www. tdpu.Uz. 
5.  www. pedagog. Uz. 
6.  www. tdpu-INTRANET. Ped. 
7.  www. referatlar.uz. 
8.  www. jlmt.uz. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
 
 
ANATOMIYA, FIZIOLOGIYA VA GIGIYENA FANIDAN  
 
O’QUV DASTURI 
 
         
 
 
Tuzuvchilar: 
 
Matkabilova.Ma`suda Ilyasovna -1-Toshkent  pedagogika kolleji o’qituvchisi. 
    Hamrayeva Durdona   - Toshkent pedogogika kolleji katta o’qituvchisi.  
Bahadirova Manzura Yuldashevna -Yu.Rajabiy nomli Toshkent pedogogika kolleji 
o’qituvchisi. 
                                
 
Taqrizchilar: 
 
Xaydarova Pardaxon Boboqulovna - Zoologiya, anatomiy, va fiziologiya 
kafedrasi. Biologiya fanlari nomzodi, dotsent. 
Akromova Dildora  Asrorovna  – Olmazor tumani 68-MTM mudirasi 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Fan dasturi O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarini Axborot-metodik ta’minlash 
xizmati huzuridagi “O‘quv-metodik birlashmalari”ning 2017 yil ” 31”yiundagi  3-sonli yig‘ilish 
bayonnomasi  hamda  Oliy  va  o‘rta  maxsus,  kasb-hunar  tayyorlov  yo‘nalishlari  bo‘yicha 
Muvofiqlashtiruvchi  kengashning  2017  yil    “18”  avgustdagi  4-sonli  majlis  bayoni  bilan 
ma’qullangan. 
 
 
 
 
Fan dasturi O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarini Axborot-metodik ta’minlash 
xizmati huzuridagi “O‘quv-metodik birlashmalari”ning 2017 yil ” 31”yiundagi  3-sonli yig‘ilish 
bayonnomasi  hamda  Oliy  va  o‘rta  maxsus,  kasb-hunar  tayyorlov  yo‘nalishlari  bo‘yicha 
Muvofiqlashtiruvchi  kengashning  2017  yil    “18”  avgustdagi  4-sonli  majlis  bayoni  bilan 
ma’qullangan. 
 
 
 
 

 
 
 
 
  
Kirish 
"Anatomiya,  fiziologiya  va  gigiyena’’    fanidan  dastur  pedagogika  kollejlarining 
"Boshlang’ich ta’lim  va sport-tarbiyaviy  ishi”  hamda  “Musuqa ta’limi”, “Maktabgacha ta’lim” 
tayyorlov  yo’nalishlari.  bo’limlari      uchun  mo’ljallangan.    bolaning    yosh  xususiyatini  , 
organizm tuzilishini , uning funksional holatini bilish kata ahamiyatga ega. 
            Fanda  organizm  tuzilishi  o'rganish  bilan  unda  ro'y  beradigan  fiziologik  jarayonlar 
o'rganiladi.  Kurs  mazmunini  o'rganish  orqali  quyidagilarga  "Nerv  tizimi  va  uning  funksiyasi", 
"Nafas  olish  tizimi",  "Sezgi  organlari",  "Tayanch  harakat  tizimi",  "Qon,  yurak,  qon  tomir 
tizimi",  "Ovqat  hazm  qilish  va  moddalar  almashinuvi"ga  alohida  ahamiyat  berilgan.Bular 
orqali bolalar mehnatni va dam olishni to’g’ri tashkil etishini o’rgatiladi.  
Fanda organizm tuzilishi bilan ro’y beradigan fiziologik jarayonlar va ular gigiyenasi 
berilgan.Kursning  har  bir  bo’limlaridagi  gigiyenik talablarini  bolalaning  yosh  xususiyatlari 
bilan bog’lanish tavsiya etiladi. 
Ta’lim tarbiya jarayonini olib borishda “Sog’lom avlod ” dasturida ta’kidlanganidek 
ijtimoiy tafakkurda yetuk ma’naviy boy, jismonnan sog’lom  va borkamol avlodni  tug’ilishi 
va  tarbyalanishi  uchun  yuksak  masulyat    psixologiyasi  shakllantirish  masalalari  bo’yicha 
alohida yalpi  bilim berish tizimini yaratish zarurligi ta’kidlanadi.  
 
Fan bo’yicha o’quvchilarning bilmi, ko’nikma va malakalriga qo’yildigan 
talablar: 
   -O’rta Osiyoda yashagan buyuk allomalari meroslari to’g’risidagi ma’lumotlarni; 
   -Xujayraning tuzilishi va hayot faoliyatining asosiy jarayonlarini; 
                 - To’qimalar, organlar, organlar sistemasining tuzilishi va funkstiyalarini, ularning nerv va 
gumoral boshqarilishini; 
- 
MTM va maktab  yoshidagi bolalarning psixologik, jismoniy va aqliy rivojlanish 
qonuniyatlarini; 
- 
Odam organizmining mehnat faoliyati, tik yurish va ijtimoiy yashash tarzi bilan 
aloqador bo’lgan xususiyatlarni; 
-Odam organizmi ichki muhit tarkibining nisbiy doimiyligini;   
-Immunitet, issiqlikning boshqarilishi, moddalar almashinuvi, modda va energiya 
almashinuvining o’zaro bog’liqligini: 
- 
 
Odam  organizmining  rivojlanishini; 
- 
 
Jismoniy yuklamaning  organizmga ta’sirini; 
- 
 
sog’liqni saqlovchi va unga zarar keltiruvchi omillarni bilishi kerak. 
-  Organlar tizimi va ularni taniy olishi, tuzilishi va funkstiyalari; 
-    Sun’iy nafas oldirish usullarini, shikastlanganda va oftob urganda, chukkanda birinchi 
tibbiy yordam ko’rsatish, odam qaddi qomatini aniqlay olish;  
-  o’zaro bog’liqligini jismoniy mehnat va sportning inson organizmiga ko’rsatadigan ijobiy 
tasiri; 
-  qaddi –qomat o’zgarishini, yassi-oyoqlik rivojlanishining sabablari;  
-  Shaxsiy gigena qoidalarini, mexnat va dam olishni rejimiga rioya qilish; 
-  Rastional ovqatlanish qoidalarini bilish, chekish, spirtli ichimliklar ichish va narkotik moddalarni 
iste’mol qilishining zararini; 

-  Qon ketganda va boshqa shikastlanishlarda birinchi yordamni mustaqil ko’rsata olish   
ko’nikmalariga ega bo’lishi kerak. 
Namunaviy mavzular rejasi 
№ 
Fanning bo’ limlari va mavzulari 
Umumiy yuklama soat 
 
 
Darslar turi bo’yicha soatlar 
(Auditoriya yuklamasi) 
M
us
ta
qi
l 
is
h
 
 
 
N
az
ar
iy
 
A
m
al
iy
 
L
abo
ra
to
ri
ya
 
S
em
in
ar
 
K
ur
s 
is
hi
 
(l
o
y
ih
as
i)
 
 
1 
Anatomiya,fiziologiya va gigiena  faniga 
kirish 
2 
2 
2 
 
 
 
 
 
2. 
Hujayra va to'qimalar 
6 
4 
2 
2 
 
 
 
2 
3 
Nerv tizimi 
6 
4 
4 
     2   
 
 
2 
4 
Bolalarda uchraydigan 
epilepsiya,gipertermiya(tana haroratining 
ko’tarilishi) va favqulota holatlarda 
birinchi yordam 
2 
2 
 
2 
 
 
 
2 
5 
Oliy nerv tizimi 
10 
6 
4 
 
 
 
 
4 
6 
Sezgi organlari 
8 
6 
4 
 
 
 
 
     2 
7 
Ichki sekretsiya bezlari 
   4 
4 
4 
   
 
 
 
8 
Tayanch harakat tizimi 
6 
4 
2 
2 
 
 
 
2 
9 
Ovqat hazm qilish tizimi 
6 
   4 
4 
 
 
 
 
2 
10  Modda va energiya almashinuvi 
9 
6 
4 
2 
 
 
 
3 
11  Qon. Yurak qon tomir sistemasi 
9 
6 
4 
2 
 
 
 
3 
12  Nafas olish tizimi 
   6 
4 
2 
   2      
 
 
   2 
13  Ayiruv organlari 
    2 
2 
 
2 
 
 
 
 
14  Teri.Bola  organizmini chiniqtirish 
 
 
5 
4 
2 
2 
 
 
 
  1 
15  Bolalar muassasalarida gigiyenik tarbiya 
 
2 
2 
2 
  2 
 
 
 
 
 
Jami: 
85 
60 
40 
20   
 
 
25 
 
1. Anatomiya, fiziologiya va gigiyena faniga kirish 
2. Hujayralar va to’qimalar.  

Hujayraning tuzilish, uning organoidlari, irsiy kasalliklari, ularning oldini olish. To’qima 
va uning turlari.O’smirlik davr, o’sish va rivojlanish qonuniyatlari Tana proporsiyalarining 
asosiy ko'rsatkichlari. 
Amaliy ish.2-soat. To’qima va uning turlari. Mikroskopda ko'rish. (  o’smirlik davrlari, 
o'sish va rivojlanish qonuniyatlari.  
3. Nerv tizimi 
1. Nerv tizimining ahamiyati, funksiyasi, tuzilishi. Nerv hujayrasining tuzilishi. 
Qo'zg'aluvchanlik, qo'zg'alish sinapslar. Refleks va uning turlari. Jismoniy  tarbiyaning 
organizmga ta'siri.  
2. Markaziy nerv tizimida tormozlanish turlari, transformatsiya, induksiya, 
irrodatsiya, charchash. Markaziy nerv tizimining  bo`limlari, uning tuzilishi. Vegetativ nerv 
tizimining tuzilishi. 
4. Bolalarda uchraydigan epilepsiya,gipertermiya(tana haroratining ko’tarilishi) va 
favqulota holatlarda birinchi yordam 
5. Oliy nerv tizimilari 
1. M.Sechenov va I.P.Pavlov oily nerv tuzilishi haqidagi ta'limot asoschilaridir. Shartli 
refleksning hosil bo'lish turlari, saqlanishi, tormozlanishi.   
2. I va II signal tizimlari. Uyqu, tush ko'rish, gipnoz. Bolalarda nutqning 
rivojlanishi. Shartli refleksning yoshga xos xususiyatlari va ularni tarbiyalash. Dam olishni 
to'g'ri tashkil qilish. Jismoniy ishning nerv tizimiga ta'siri. 
Amaliy ish.2 -soat.  Dam o lishni t o 'g'r i t ashk il q ilis h.  "So g'lo m a vlo d 
uchun"dasturining vazifasi. Kun tartibi,to'garakka nom qo'yish va tuzish.Oliy asab 
foaliyatining tiplari. 
6. Sezgi organlari 
1. I.P.Pavlov talimoti. Ko 'rish analizatori. Akkomodatsiya, uzoqdan 
ko'rish,ko`zning ko'rish o'tkirligi. Bolalar muassasalarida xona yoritilishi, ish qurollariga 
qo'yiladigan talablar. Eshitish analizatorining tuzilishi, bola eshitish analizatori. Shovqinga 
qarshi kurash.  
2. Hid bilish, ta'm sezish, teri analizatorlari, ularning turlari, tuzilishi. 
Amaliy ish.2-soat.  Bolalar muassasalarida xona yoritilishi. O’quv qurollariga 
qo’yiladigan gigieynik  talablar. Analizatorlarning funksiyalarini amalda tekshirish. 
7. Ichki sekretsiya bezlari 
Endokrin bezlar, ularning o'sish va rivojlanishiga hamda organizmda moddalar 
almashinuviga ta'siri. Gipofiz va epifiz bezi, uning o'sishga tasiri. Ayrisimon bez,  uning 
funksiyasi. Qalqonsimon bez, uning jismoniy va aqliy rivojlanishiga ta'siri. Buyrak usti bezi, 
uning funksiyasi, oshqozon osti bezi, ulaming funksiyasi. 

Qizlar jinsiy organlarining gigiyenasi. Jinsiy tarbiyaning fiziologik, gigiyenik asoslari. 
Amalish mashg’ulot. Jinsiy tarbiya.Qizlar jinsiy organlari, gigienasi.Jinsiy tarbiya.Qizlar 
bilan alohida  alohida suhbat olib borish. 
8.. Tayanch skelet tizimi 
Tayanch skelet tizimi, tuzilishi, funksiyasi, suyaklarning o'zaro birikishi. Qo'l, oyoq 
skeleti, ularning funksiyasi. Mushak ishi, charchash, qaddi-qomatga, yurganda, turganda, 
yugurganda qo'yiladigan gigienik talablar. Yassi oyoqlik, bukrilik kelib chiqishi. O’quv 
qurollariga va mebelga qo'yiladigan gigiyenik  talablar, mehnatni tashkil etish. Jismoniy 
mashqning organizmga ta'siri. 
Amaliy ish. 2-soat. Sinf mebeli, kiyimga qo'yiladigan  talablar. Yassi oyoqlik, 
skolioz. 
9. Ovqat hazm qilish tizimi 
1. Ovqat hazm qilish tizimining tuzilishi, ahamiyati. Ovqat hazm qilish bezlari, ularning 
funksiyasi, og'iz bo'shlig'ida, me'dada va ichaklarda hazm bo'lishi,  oshqozon osti 
bezining ovqatga ta'siri. Jigarning himoya funksiyasi. Sut tishlari va doimiy tishlar. Ovqat 
hazm qilishning neyro-gumoral уо
л
1 bilan boshqarilishi.  
2. Ovqatlanishga qo'yiladigan gigiyenik talablarni o'rganish. 
10. Modda va energiya almashinuvi 
1. Organizmda modda almashinuvi va uning bosqichlari. Suv mineral modda 
almashinuvi, ularning ahamiyati, turlari. Asosiy ovqat mahsulotlari., ularning energiya qiymati.  
2. Ovqatlanish rejimi va normasi. Ovqatdan zaharlanish. Bolalar muassasalarida 
ovqatlanishni tashkil etish. Sanitariya-gigienik talablar. 
Amaliy ish. 2-soat Ovqatdan zaharlanish, bolalar muassasalarida ovqatlanishni tashkil 
etish.  ovqat ratsioni, ovqatlanish rejimi Ovqalanishga qo’yiladigan talablar 
 
11. Qon. Yurak-qon tomir sistemasi 
1. Qon. Organizm ichki muhiti. Qon tarkibi, xossalari, plazma, eritrotsit, leykosit, 
gemoglabin, ulaning xususiyatlari. Qon tanachalari hosil bolishi. Immunitet, qon  quyish, qon 
guruhlari. Qon aylanish tizimi.  
2. Yurak ishi, yurak tuzilishi va joylashishi, yurak muskullari, yurak faoliyati, sikli, uning 
sistolik va minutlik hajmi. Tomirlarda qonning harakati, tezligi, bosimi, tomir urishi, vena 
tomirlari va kapilyarlari, qon tomirlarda qonning harakati, qon ketish turlari va birinchi yordam. 

Amaliy ish. 2 soat Qonning bosimini o’lchash. Qon ketganda birinchi yordam 
ko'rsatish. Tomirlarda qon harakati tezligini o’lchash.   
12. Nafas olish tizimi 
Nafas olishning ahamiyati. Nafas organlari tuzilishi, gigienasi. Nafas  harakatlari, 
nafas olish va chiqarish jarayonlari, undagi havoning tarkibi. O’pkaning tiriklik sig'imi, nafas 
chuqurligi soni, nafas olishning boshqarilishi. Mikroiqlim, ish xonalariga qo'yiladigan 
talablar, isitgich asboblar va isit ishga qo'yiladigan  talablar.Nafas olishda chiqarishda 
jismoniy mashqning ta'siri. 
Amaliy ish. 2 soat. Mikroiqlim, yer uchastkasi, binosiga qo'yiladigan gigienik 
talablar. Nafas olishda, chiqarishda jismoniy mashqning ta’sirini o’rganish. 
13. Ayiruv organlari 
Amaliy ish. 2 soat.  Ayiruv organlari tuzilishi, ahamiyati. Siydik hosil bo'lishi. Siydik 
ajralishining nerv va gumoral boshqarilishi. Siydik tuta olmaslik, uni oldini olish choralari 
va tozalik gigienasi. 
14. Teri. Bola organizmini chiniqtirish.  
Terining tuzilishi, funksiyasi. Teri orqali chiniqtirish usullari va gigienasi. Teri 
qoplamining butunligi va tozaligi ahamiyati. 
Teri, soch va tirnoqlar, ust-bosh, kiyim va poyabzalga qo'yiladigan gigienik talablar. 
Teri.  
 
Amaliy ish. 2-soat.  Teri shikastlanganda birinchi yordam ko’rsatish. 
15. Bolalar muassasalarida gigiyenik talablar. 
Oromgoh va yer uchastkalariga qo’yiladigan gigiyenik talablar.Uataxona , o’quv 
kabineti va kiyimlarga qo’yiladigan gigiyenik talablar. Xonalarda rasm va ko’rgazmalarni 
joylashtirish.