O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi o’rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi

GAZLAR TARKIBINI ANIQLOVCHI ANALIZATORLAR 
Neftni qayta ishlash, neft kimyosi, kimyo va Kimyo va oziq-ovqat sanoati 
tarmoqlarida texnologik jarayonlarni nazorat qilish uchun hamda ishlab chiqarish 
binolarida havodagi zaharli va portlashga xavfli aralashmalarni tahlil qilishda gazlar 
tarkibini aniqlovchi avtomatik analizatorlar qo'llaniladi. 
Amalda ishlatiladigan gaz analizatorlarini tahlil qilish usuliga ko'ra kimyoviy, 
fizik-kimyoviy va fizikaviy turlarga ajratish mumkin. 
Kimyoviy usullar gaz komponentlarini tanlangan reaktivlarda yutilishiga 
asoslangan bo'lib, aralashmada komponent miqdori dastlabki va yutilgandan keyingi 
gaz hajmlari farqi bilan aniqlanadi. Kimyoviy usul laboratoriya analizatorlarida 
qo'llaniladi. 
Fizik-kimyoviy usuldan eletkrokonduktometrik analizatorlarda, eritmaning 
kulonometrik 
titratorida, 
galvanik, 
termokimyoviy 
va 
fotokulonometrik 
analizatorlarda tekshirilayotgan komponentlarning yutilishida foydalaniladi. 
Fizikaviy usul qo'llaniladigan gaz analizatorlariga misol qilib infraqizil 
nurlanish, termokonduktometrik va magnitli gaz analizatorlarini keltirish mumkin. 
Gazlarni tahlil qilishning fizikaviy usuli o'zining har tomonlamaligi va yuqori 
aniqlikka egaligi tufayli xromotografik va mass-spektrografik gaz tarkibi 
analizatorlarida keng qo'llaniladi. Fizik kattalikni tanlashning majburiy sharti 
berilgan gaz aralashmasida uning additivligidir. Berilgan fizik kattalik parametri 
barcha gaz aralashmalari uchun quyidagi tenglikka javob berishi kerak: 
n
n
sm
m
m
m







100
....
100
100
2
2
1
1
(6.27. 
bu yerda:
n
sm




....
,
,
2
1
- aralashma uchun har bir komponent- 
ning fizik kattalik qiymati. 
 
m
1
+m
2
+
...+
m
n
=
100. (6.28.) 
m
1
 ,m
2
, .., m
n
 - 
gazli aralashmaning foizli qiymati.

---

147 
(6.27.) va (6.28.) tenglamalar ko'rsatib turibdiki, tekshirishning fizikaviy usulini 
ikkilamchi arashmalarda qo'llash mumkin. Ko'p komponentli aralashmalarni tahlil 
qilishda aniqlanayotgan komponentning fizik kattaligi boshqa komponentlardan 
sezilarli farq qilsa, ular uchun uni katta xatoliksiz bir xil deb qabul qilish mumkin.