O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi o’rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi

 

---

140 
6.4. SUYUQLIKLARNING QOVUSHOQLIGINI O'LCHASH 
ASBOBLARI 
Suyuqliklarning qovushoqligini o'lchash uchun maxsus asboblar mavjud. 
Viskozimetrlar 
— suyuqliklar qovushoqligini o'lchash uchun mo'ljallangan 
asbob bo'lib, turli xil neft va boshqa mahsulotlarning tarkibi va holatini tekshirishda 
keng qo'llaniladi. Chunki ularning ko'pchiligi uchun qovushoqlik sifat va mahsulot 
tarkibini ko'rsatuvchi asosiy kattalik hisoblanadi. 
Suyuqliklar dinamik qovushoqlikka ega bo'lib, uning kattaligi ichki ishqalanish 
kuchining harakatlanayotgan qatlam qalinligi yuzasiga tezlik gradiyenti bo'yicha 
ta'sir etish nisbatiga teng. 
Dinamik qovushoqlik ichki ishqalanish kuchi 
F 
formulasidan aniqlanadi.
 
(6.20.) 
bu yerda: 
 -
harakatdagi qatlam qalinligi bo'yicha tezlik
gradiyenti, 1/s;
S -
ichki ishqalanish yuzasi, m
2
;
 
- qatlam oqimining tezligi, m/s;
L -
harakatdagi qatlam qalinligi, m. 
(6.20) tenglamadan dinamik qovushoqlikni aniqlash formulasi kelib chiqadi:
(6.21.) 
(6.21.) formuladagi barcha kattaliklar qiymatini 1 ga teng deb olsak, dinamik 
qovushoqlikning SI sistemasidagi o'lchov birligi Pa.s (Paskal-sekund) kelib chiqadi. 
Dinamik qovushoqlikning suyuqlik zichligiga nisbati orqali esa kinematik 
qovushoqlik aniqlanadi: 
 




, (6.22.) 
bu yerda:
 
- dinamik qovushoqlik, Pa.s; 
- 
suyuqlik zichligi, kg/m
3
; 

---

141 
SI sistemasida kinematik qovushoqlikning o'lchov birligi m
2
/s bo'lib, tajribada 
puaz (p) hamda santi puaz o'lchov birliklari ham ishlatiladi. Bu birliklar SI 
sistemasidagi qovushoqlikning birligi bilan quyidagicha munosabatga ega: 
1P = 0,1 Pa. s.; lsP = lmPa. s. 
O 'lchash jarayonida temperaturaning qovushoqlikka ta'sirini e'tiborga olib, 
tegishli tuzatishlar kiritish lozim. 
So'nggi paytlarda qovushoqlikni o'lchash uchun turli xil asboblar ishlab 
chiqarilmoqda. Ular ishlash usuliga ko'ra kapillyarli, sharikli, rotatsion hamda 
tebranuvchi asboblarga bo'linadi.