|
MUVOZANAT KO'PRIKLARI
Muvozanat ko'priklari qarshilik datchiklari termometrlari bilan birgalikda
ishlash uchun mo'ljallangan asosiy o'lchov asbobi hisoblanib, ular ikki xil bo'ladi:
Laboratoriya sharoitlarida qo'l bilan muvozanatlanadigan va sanoatda avtomatik
ravishda
muvozanatlanadigan
ko'priklar.
Avtomatik
muvozanat
ko'priklar
ko'rsatuvchi, o'ziyozar va rostlovchi asbob sifatida ishlatiladi.
77
Qarshilik termometri ulanadigan doimiy tok muvozanat ko'prigining prinsipial
sxemasi 38-rasmda keltirilgan. Ko'prik ikkita doimiy qarshilik R
1
va R
2
,
o'zgaruvchan qarshilik (reoxord) R
3
, simlar qarshiligi R
s
va qarshilik termometri R
t
dan iborat. Ko'prikning asosiy diagonaliga doimiy tok manbayi E
,
ikkinchi «bd»
diagonaliga esa qayta ulagich P orqali nol-pribor HP sezgir galvanometr ulanadi.
Ko'prikning muvozanat holatida «bd» diagonalda tok kuchi I
0
=0 bo'lib,
qarshiliklarda kuchlanishning kamayishi bir xil bo'lgani uchun
(2.41)
deb yozish mumkin. Shuningdek, ko'prikning qolgan «be» va «ed» yelkalarida
ham kuchlanishning kamayishi bir xil:
(2.42)
(2.41) tenglamani (2.42) tenglamaga bo'lsak,
c
t
R
R
R
R
R
2
2
2
1
; (2.43)
yoki
c
t
R
R
R
R
R
2
1
3
2
; (2.44)
Shunday qilib, muhit temperaturasining o'zgarishi natijasida R
t
termometrning qarshiligi o'zgaradi va yelkalarda muvozanat buziladi. Ko'prikni
muvozanat holatiga qaytarish uchun reoxord R
3
ning surgichi muvozanat holat
ta'minlangunga qadar suriladi.
Atrof-muhitni temperaturaga ta'siri natijasida yuzaga keladigan xatolikni
bartaraf etish uchun qarshilik termometrining uch simli ulash sxemasi qo'llaniladi.
Bunday ulash usulida bir simning qarshiligi R
t
qarshilikka, ikkinchi simning
qarshiligi esa o'zgaruvchan qarshilikka qo'shiladi. U holda muvozanat tenglamasi
quyidagicha bo'ladi:
1
2
)
(
R
R
R
R
R
R
c
t
c
t
;(2.45)
Agar R
1
= R
2
bo'lsa, R
t
+ R
c
=
R
3
+ R
c
bo'ladi.
Bundan ko'rinib turibdiki, uch simli ulashda simlarning qarshiligi o'lchov
natijasiga ta'sir qilmaydi.
78
2.19 – rasm. a) muvozanat ko’prikning prinsipial elektrik sxemasi; b) uch simli
ulash sxemasi
Sanoatda har xil turdagi o'ziyozar, bir va bir necha nuqtalardagi temperaturani
o'lchaydigan, signal beruvchi va rostlovchi avtomatik muvozanat ko'priklari keng
tarqalgan.
Avtomatik
muvozanat
ko'priklarida
kontaktli
kompensatsiyalovchi
o'zgaruvchan rezistorlar eng ishonchli element hisoblanib, ular yordamida
o'lchanayotgan
kattalik
qarshilikli
termoo'zgartgich
qarshiligi
bilan
kompensatsiyalanadi.
Avtomatik muvozanat ko'priklarda reoxordning surgichi avtomatik ravishda
siljiydi. Bunday ko'priklarning o'lchash sxemasi doimiy yoki o'zgaruvchan tok
manbaidan ta'minlanadi. O'zgaruvchan tok muvozanat ko'priklarida aktiv
qarshiliklar hal qiluvchi ahamiyatga ega, shuning uchun doimiy tok ko'priklari
uchun chiqariladigan yuqoridagi tenglamalar o'zgaruvchan ko'priklar uchun ham
saqlanadi. O'zgaruvchan tok muvozanat ko'priklari bir qator afzalliklarga ega:
o'lchash sxemasi kuch transformatorining bir o'ramidan ta'minlanadi, ya'ni
qo'shimcha ta'minlash manbai talab qilinmaydi, shu bilan birga tebranish
o'zgartgichning ham zaruriyati bo'lmaydi.
Ko'rsatuvchi va o'ziyozar elektron avtomatik muvozanat ko'prigining prinsipial
sxemasini (2.20-rasm) ko'rib chiqamiz. Prinsipial sxemaga quyidagicha shartli
belgilar kiritamiz:
R
r
-
reoxord; R
sh
- reoxord shunti, u reoxord qarshiligiga belgilangan qiymat
yetkazib turish uchun xizmat qiladi; R
d
-
o'lchash diapazonini belgilash qarshiligi; R
q
- shkala boshlang'ich qiymatini rostlovchi qo'shimcha qarshilik; R
1
,R
2
, R
3
- ko'prik
sxemasining qarshiliklari; R
b
-
tokni cheklovchi ballast qarshilik; R
t
-
qarshilik
termometri;
79
R
s
- simlar qarshiligini rostlovchi qarshilik;
RD -
asinxron kondensatorli
reversiv dvigatel;
SD -
diagramma lentasini siljituvchi sinxron dvigatel; C
1
va C
2
-
qo'zg'alish o'ramining magnit oqimi bilan boshqaruvchi o'ram o'rtasidagi siljish
fazasini (90°) va uyg'onish o'ramida kuchlanishni (127 V) kerakli miqdorga
yetkazish uchun xizmat qiladigan kondensatorlar; C
3
- reversiv dvigatel
boshqaruvchi o'ramini shuntlovchi kondensator, shu o'ramdagi tokning induksiyasini
kompensatsiyalaydi.
TO
- tokni olib ketuvchi.
Ko'prik sxemasidagi barcha qarshiliklar manganin simdan tayyorlangan bo'lib,
qarshilik termometri uch simli ulash sxemasi usulida ulangan. Bu holda termometrni
ko'prik bilan ulaydigan simlarning qarshiligi ko'prikning yelkalariga taqsimlanadi.
Shuning uchun atrof-muhit temperaturasining tebranishi natijasida, ulangan simlar
qarshiligining tebranishi sababli hosil bo'lgan xato miqdori kamayadi. Termometr
qarshiligining tebranishi natijasida ko'prik sxemasining muvozanati yo'qoladi, «a»
va «b» cho'qqilardan kuchaytirgichning kirish qismiga nobalans kuchlanish keladi.
Kuchaytirgich esa bu kuchlanishni reversiv dvigatel ishga tushguncha kuchaytiradi.
Dvigatelning chiqish vali reoxord surgichi va karetka bilan kinematik bog'langanligi
uchun bu val ularni nobalans kuchlanish kamayib, nolga teng bo'lguncha siljitadi.
Ko'prik sxemasi muvozanat holatga kelganda, reversiv dvigatelning rotori to'xtaydi.
Reoxord surgichi esa ko'rsatgichli karetka bilan birga o'lchanayotgan termometr
qarshiligiga teng holatni egallaydi.
2.20- rasm.
Avtomatik elektron muvozanat
ko'prigining prinsipial sxemasi.
80
Doimiy tok manbaidan ishlaydigan muvozanat ko'prigining o'lchash sxemasi
ham yuqoridagiga o'xshash, faqat uning elektron kuchaytirgichi tebranishli
o'zgartirgich
bilan
ta'minlangan.
Shuning
uchun
uning
kuchaytirish
potensiometrnikiga o'xshash.
Asbobsozlik sanoatida 0,25; 0,5; 1,0 aniqlik toifasiga ega bo'lgan KCM-1 va
KCM-3 (diskli diagrammali) hamda KCM-2 va KCM-4 (lentali) diagrammali
avtomatik muvozanat ko'priklar ishlab chiqariladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
