O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi o’rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi

 TEMPERATURANI MAXSUS O`LCHASH TERMOMETRLARI 
Qattiq jismlar sirtining temperaturasini o`lchash 
 
Sirtlarning temperaturasini kontaktli va kontaktsiz usullar bilan o`lchash 
mumkin. Temperaturani kontaktli termometrlar bilan o`lchashda, odatda, ikkita 
muammo mavjud: 
1.Termometr va o`lchanayotgan sirt temperaturalariping tengligini ta`minlash 
kerak; 
2.Termometr bilan o`lchash joyida temperaturaning yoki sirtning temperatura 
maydonining buzib ko`rsatilishini yo`qo tish zarur. 
Termometr va o`lchanayotgan sirt temperaturalarining tengligini ta`minlash 
uchun o`lchash ob`ekti sirtidan termometrga issiqlik o`tishining eng yaxshi 
sharoitlarini yaratish lozim. Yaxshi issiqlik kontaktini ta`minlash uchun maxsus 
tayyorlangan termometrni sirtga elimlash, kavsharlash yoki payvandlash maqsadga 
muvofiq. 
O’lchash ob`ekti sirtining temperaturasi yoki temperatura maydonining 
buzilishiga termometrning o`lchanayotgan sirtga qo`shimcha issiqlik olib kelishi 
yoki olib ketishi sabab bo`lib, ishlagan vaqtida yuz beradi. Shuning uchun sirt 
temperaturasini o`lchash joyida qo`shimcha issiqlik almashish bo`lmaydigan 
sharoitlar yaratish kerak. Ba`zan termometr orqali issiqlik almashishidan qochish 
mumkin bo`lmaganda, shu issiqlik almashishni temperatura o`lchanadngan joydan 
boshqa joyga ko`chirishga harakat qilinadi. 
Sirt temperaturasini, masalan, quvur temperaturasini uzluksiz o`lchash uchun 
termometrni sirtga maxsus qisqich bilan taqab qo`yiladi. Quvurning izolyatsiyasi 
borligni o`lchash joyidan issiqlikni chiqib ketishi (yoki issiqlik kirib kelishi) amalda 
mumkin emasligini taqozo qiladi va shuning uchun ter-mometr sirt temperaturasini 
buzib ko`rsatmaydi. 
Harakatdagi sirtlarning (vallarning, kalandrlarning va b.) temperaturasini 
o`lchash anchagina murakkab. Bunday holda nurlanish bo`yicha kontaktsiz o`lchash 
usullaridan foydalanish maqsadga muvofiq, ammo bu usullarni qo`llashni amalga 
oshirib bo`lmaydi, chunki o`lchanayotgan sirtni to`g’rndan-to`g’ri ko`rish 
mumkin emas va h. SHuning uchun kontaktli termometrlar keng qo`llaniladi. Bunda 
issiqlik qabul qilgich (termopriyomnik) bilan temperaturasi o`lchanayotgan sirtning 
ishqalanishiga bog’liq bo`lgan qator qo`shimcha xatoliklar paydo bo`ladi. SHu 
xatoliklar termopriyomnik kontaktining to`g’riligiga, nazorat qilinayotgan sirt 
tozaligiga va boshqa omillarga bog’liq. Sirt aylanma harakat qilganda signalning 
uzatilishi aylanma kontaktli qurilma orqali amalga oshiriladi. Uning sodda varianti 
kontakt xalqalaridir. 

---

67