O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

2.
 
Rutil qoplama (shartli belgisi - R). 
Bu qoplama asosi 
rutil (TiO
2
) bo‘lib, qolgani SiO
2
, CaCO
3
, ferromarganes va 
boshqalar bo‘ladi. Ularni bog‘lovchi sifatida qoplamaga 
suyuq shisha qo‘shiladi. Bu qoplamali elektrodlarga ANO-2, 
ANO-3, SM-5 va boshqa markalar kiradi. 
3.
 
Sellyulozali qoplama (shartli belgisi - S). 
Bu qoplama 
asosi sellyuloza, organik smolalar, ferroqotishmalar va 
boshqalar bo‘ladi. Ularni bog‘lovchi sifatida qoplamaga 
suyuq shisha qo‘shiladi. Bu qoplamali elektrodlardan 
uglerodli, legirlangan po‘latlarni payvandlashda foyda- 
laniladi. Bu qoplamali elektrodlarga VSS-1, VSS-2, SL-11 
va boshqa markalar kiradi. 

---

198 
4.
 
Asosli qoplama (shartli belgisi - B). 
Bu qoplama 
tarkibiga marmar, kvars, ferrosilitsiy, ferromarganes va 
boshqalar bo‘ladi. Ularni bog‘lovchi sifatida qoplamaga 
suyuq shisha qo‘shiladi. Bu qoplamali elektrod bilan barcha 
sinfdagi uglerodli va legirlangan po‘latlar payvandlab 
mas’uliyatli konstruksiyalar olinadi. Bu qoplamali elektrod- 
larga UONI-18/45, OZS-2 va boshqa markalar kiradi. 
Elektrod qoplamalarining qalinligiga ko‘ra yupqa, 
o‘rtacha, qalin va juda qalin xillarga ajratiladi. Yupqa 
qoplamalar bo‘r va suyuq shishadan iborat bo‘lib, yoyni 
barqaror yonishinigina ta’minlaydi. Qolganlari esa yuqorida 
qayd etilgandek yoy barqarorligini, eriyotgan elektrod va 
metall vannani tashqi muhitdan muhofaza qilib chok sifatini 
yaxshilaydi. 
Qoplamalarning qalinligini elektrod diametri (D) ni sim 
diametri (d) ga nisbati (D/d) ga qarab aniqlanadi. Agar 
(D/d)≤l,2 bo‘lsa – yupqa, l,20≤D/d≤l,45 bo‘lsa – o‘rtacha, 
l,45≤D/d≤l,80 bo‘lsa – qalin, D/dbo‘ladi. 
GOST 9466-75 ga ko‘ra qoplamali elektrodlar shartli 
ravishda quyidagicha belgilanadi: 
E46A - UONI-13/45-3,0-UD3 
Masalan, 
E432(5)-B10 
Bu yerda E46A – da: E - elektrodligi; 46 – chokning 
kafolatlangan puxtaligi, 46 kgk/mm
2
; A – chok metallning 
yuqori plastligi; 
UONI 13/45 – elektrod markasi; 3,0 – elektrod diametri, 
mm da; U – uglerodli po‘latlarni payvandlash uchun; D3 – 
qalin qoplamada yuqori sifatli choklarni bostiruvchi 
qoplama; E – elektrod; 432(5) – GOSTga ko‘ra belgilangan 
indekslar 
bo‘lib; 
chok metallni xarakteristikalarini 
ko‘rsatadi; 43 – chokning cho‘zilishga ko‘rsatgan vaqtli 
qarshiligi bo‘lib, kamida 43 kgk/mm
2
; 2 – nisbiy uzayishda 

---

199 
kamida 22%; 5 – zarbiy qovushoqligi kamida 34 j/sm
2
; В – 
asosli qoplamaligini; 1 – barcha fazoviy vaziyatda 
payvandlash mumkinligi; О – o‘zgarmas tokda teskari qutbli 
ulanganligini bildiradi. 
Shuningdek, GOST bo‘yicha elektrodlar payvand- 
lanadigan metallarga qarab uglerodli va kam legirlangan 
konstruksion po‘latlarni yuqorida aytilganidek – U, 
legirlangan konstruksion po‘latlarni – L, legirlangan 
issiqbardosh po‘latlarni – T, ko‘p legirlangan maxsus xossali 
po‘latlarni – V, sirt yuzaga eritib qoplanadigan maxsus 
xossali po‘latlarni – N harflar bilan shartli belgilanadi. 
Shuni ham qayd etish kerakki, chok metalliga qo‘yilgan 
talabga ko‘ra elektrodlarni tiplarga ajratiladi. Bu yerda 
elektrodlar uchun chok metallning cho‘zilishga vaqtli 
qarshiligi (σ
v
), nisbiy uzayishi (δ) va zarbiy qovushoqligi 
(ksi) 
keltiriladi. Konstruksion po‘latlarni U va L guruhga 
kiruvchi elektrodlar bilan payvandlashda E38, E42, E42A, 
E46, E150 tipidagi elektrodlardan foydalaniladi. Har bir tip 
elektrodga bir necha markali elektrodlar to‘g‘ri keladi. Bu 
tipdagi elektrodlarda E – elektrodligini, raqamlar chok 
metallning cho‘zilishiga bo‘lgan vaqtli qarshiligi, MPa, A 
harfi chok metallning yuqori plastikligini bildiradi.