О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi о‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi surxondaryo viloyati hokimligining о‘rta maxsus

O’qituvchi: B.S.Nazirov ____________________


34-mavzu: Armaniston Respublikasi mustaqilligining
tiklanishi va rivojlanishi
Reja:

1. 
   Mustaqillikning tiklanishi;
   
2. 
   Tog’li Qorabog’ masalasi;
   
3. 
   Rivojlanish yo’lidagi qiyinchiliklar.
   

1988-yil fevralidagi qudratli arman milliy harakatiga Ozarbayjondagi voqealar turtki bo'ldi: Tog'li Qorabog' aholisining 70 foizidan ko'prog'ini tashkil etgan armanlarning ozarbayjonlik rahbarlar o'zboshimchaligiga qarshi noroziliklari va armanlarning Sumgaitdagi Ozarbayjon millatchi ekstre-mistlariga qarshi ommaviy chiqishlari bunga misol bo'ladi. Aybdorlarni jazolash talabi va noroziliklar bilan yuz minglab odamlar chiqishdi. Armani­ston vatanparvarlari arman xalqini himoya qilish uchun «Qorabog'» qo'mi-tasini tashkil qildi. Aholi kimyoviy korxonani va seysmik halokati butun xalqni yo'q qilishi mumkin bo'lgan AESni to'xtatishga erishdi. SSSR hukumatining yer qimirlashdan zarar ko'rgan aholiga katta yordam ko'rsatishiga qaramasdan, xalq ommasining katta qismi Tog'li Qorabog'ning Armanistonga berilishini rad etgan sovet hukumatining qaroridan g'azabga kelib, respublika mustaqilligini tiklashni talab qilib chiqdilar. 1990-yil aprel oyida Oliy Sovetga saylovlarda Armaniston umummilliy harakati g'alaba qozondi. Hokimiyat milliy demokratlar qo'liga o'tdi. Ularning yetakchisi A. Ter-Petrosyan Oliy Sovet raisi etib saylandi.

1990-yil avgust oyida Oliy Sovet Armaniston mustaqilligi to'g'risida siyosiy bayonot berdi. Ma'muriy-huquqiy tizimning yangilanishi va ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni boshlagan konstitutsiyaviy qonun qabul qilindi. 1991-yil yozida prezidentlik lavozimi joriy etilgandan so'ng, unga A. Ter-Petrosyan saylandi. Sentabr oyida, umumxalq referendumi natijalariga ko'ra, Oliy Sovet Armaniston Respublikasining SSSR tarkibidan chiqishi haqida bayonot berdi.
1991 -yildagi Tog'li Qorabog' poytaxti — Stepanakert uchun bo'lib o'tgan shafqatsiz urushlardan so'ng arman-qorabog' qo'shinlari dushman qo'shinlarini ancha ortga surib, Ozarbayjonning katta hududini ishg'ol qildi. Ammo Ozarbayjon aloqa tarmoqlari va energiya manbalari oqimini kesib, Armaniston va Tog'li Qorabog'ni blokada qilib qo'ydi.
Xomashyo, energiya manbalari va xorijiy bozorlarning yo'qligi sababli Armaniston sanoati to'xtab qoldi va qishloq xo'jaligi samaradorligi pasaydi. 1994-yilga kelib uning YAIM 75 foizga qisqardi. Bu paytda yer qimirlash asoratlari to'la bartaraf qilingani yo'q edi. Tabiiy ofatdan zarar ko'rgan va Ozarbayjondan kelgan yuz minglab qochoqlar vaqtinchalik yotoq joylarda yashamoqda edi. Boshqa mahsulotlar u yoqda tursin, oziq-ovqat va yonilg'i ham yetishmas edi. Hayot manbayini topolmagan 800 ming kishi muhojir bo'ldi. Ulkan insonparvarlik yordami va boy mamlakatlar kreditlari hamda diasporaning sahovatli yordami boimaganda, minglab kishilar halok bo'lishi turgan gap edi. YEI 1991 —1996-yillar davomida Armanistonga 340 mln dollarlik yordam jo'natdi. XVF bir necha yillar davomida Armaniston budjet xarajatining 45 foizini qoplab keldi. Jahon banki 260 mln dollarlik maqsadli kreditlar ajratdi.
Hukumat qiyinchiliklarga qaramasdan, xorijiy yordam tufayli islohotlar o'tkazdi. Oliy Sovetda respublika tizimi to'g'risida bo'lib o'tgan o'tkir munozaralardan so'ng 1995-yilda referendum orqali yangi konstitutsiya qabul qilindi.