О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi о‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi surxondaryo viloyati hokimligining о‘rta maxsus

O’qituvchi: B.S.Nazirov ____________________




17-mavzu:
Reja:

1. 
   SSSR parchalangandan keyin Rossiyaning iqtisodiy hayoti;
   
2. 
   V.Putinning hokimiyat tepasiga kelishi.
   

Tayanch so’zlar: Jadallashtirish dasturi, «qayta qurish» siyosati, «insonparvar, demokratik sotsializm» qurilishi, «Mustaqil Respublikalar Ittifoqi» haqidagi shartnoma, «Belovej bitimi», «yosh islohotchilar» (Chubays)
SSSRdan Rossiyaga og'ir meros qoldi. Bozor iqtisodi qonunlarini joriy etish juda murakkab yo'ldan bordi. Rossiya sobiq sovet respublikalari o'rtasida va xalqaro maydonda o'z mavqeyini yo'qotmasligi lozim edi. Bu oson ish emas edi.
1992-yilda narxlar erkinlashtirila boshlandi. Yil oxiriga kelib davlat ixtiyorida faqat budjetda ishlovchilarning ish haqini va ular ishlab chiqargan mahsulotlar narxini belgilash qoldi. Davlat eng asosiy korxonalardan tashqari, barcha korxonalarini o'z tasarrufidan chiqara boshladi. Bu korxonalar u yerda ishlovchilarning aksionerlik mulkiga aylandi. Ular aksiyalarning katta qismini boshqa fuqarolarga xususiylashtirish chekiga (vaucherga) sotish huquqiga ega edilar. Mamlakatda 24 ming korxona, 15 foiz fermer xususiylashdi.
Davlatda yetarli mablag'ning yo'qligi natijasida bir yilda ishlab chiqarish 20 foizga pasaydi. Ijtimoiy ta'minot, fan, taiim, sog'liqni saqlash xodimlari qiyin ahvolga tushib qoldi. Aholi daromadi 2 baravar kamaydi. B. Yelsin 1992-yil dekabrda Ye. Gaydar o'miga V. Chernomirdinni Bosh vazir etib tayinladi.
1993-yil 23-aprelda umumxalq referendumi o'tkazildi va ko'pchilik B. Yelsinni qoiladi. Lekin Oliy Sovet raisi R. Xasbulatov Prezidentga qarshi faoliyatni davom ettirdi. 1993-yil 21-sentabrda B. Yelsin Oliy Sovetni tarqatdi. Ammo Xasbulatovchilar bo'ysunmay, Oq uyda syezd chaqirib, B. Yelsin ishdan olinganligini va A. Rutskoy vitse-prezident etib saylanganini bildirishdi va qurolli hujumga o'tdi. B. Yelsin bunga kuch bilan javob berdi va 4-oktabrda Oq uy o'qqa tutildi, oppozitsiya taslim bo'ldi. Prezident Sovetlarni tarqatib yubordi. 1993-yil 12-dekabrdagi Umumxalq referendumida 58 foiz qatnashchilar yangi Konstitutsiya uchun ovoz berdilar.
Iqtisodiyotda o'tkazilgan tadbirlar natijasida ishlab chiqarishning 70 foizi aksionerlar va xususiy kompaniyalar qo'liga o'tdi. Rossiyada ko'plab g'oyalar, harakatlar yuzaga keldi. G. Yavlinskiy, A. Chubays, Ye. Gaydar va boshqalar o'z takliflari bilan chiqdilar. Lekin ahvol murakkabligicha qoldi. Buni V.Chemomirdin «iloji boricha yaxshi bo'lishini istadik, ammo ahvol har doimgidek davom etaverdi», deb tan oldi.
Oppozitsiya yerni erkin oldi-sotdi qilishga va garovga qo'yishga xalaqit berardi. Ularning deyarli barchasi eski sovet davri rahbarlari bo'lib, yangi sharoitga, bozor iqtisodi sharoitiga ruhiy va amaliy jihatdan moslashishga qiynaldilar. Buning ustiga Chechenistondagi harakat Rossiya uchun juda qimmatga tushdi.
1996-yilgi saylovlarda B. Yelsin qiyinchilik bilan g'alaba qildi. U bozor iqtisodiga o'tishni «yosh islohotchilar» (Chubays) qo'li bilan jadallashtirishga harakat qildi. Lekin 1998-yilda budjetni hayotga tatbiq etishning iloji bo'lmadi.
B. Yelsin Chemomirdin o'rniga Bosh vazir etib S. Kiriyenkoni tayinladi. Lekin ahvol o'nglanmadi. 1998-yil sentabrda keksa siyosatchi Ye. Primakov Bosh vazir etib tayinlandi. 1999-yil ishlab chiqarish biroz jonlansa-da, yangi bozor iqtisodi tartiblari o'matilmadi. 1999-yil may oyida Ye. Primakov ishdan olinib, dumaparast V. Stepashin hukumat boshlig'i qilib tayinlandi. Moskva meri Yu. Lujkov «kapitalizmchasiga ishlash, ammo sotsializmchasiga taqsimlash» shiori bilan chiqdi.
Shunday og'ir sharoitda B. Yelsin hokimiyatga munosib nomzod izladi va 1999-yil avgustida V. Putin hukumat boshlig'i qilib tayinlandi.
Razvedka maktabini o'tagan, qat'iyatli, yangicha fikrlovchi, sotsializm mansablarida ishlamagan aqlli va irodali V. Putin tezda o'zini ko'rsatdi. U chechen jangarilarini jilovlashda oqilona yo'l tutdi va katta obro' qozondi. 1999-yil kuzida ma'muriyat «Yedinstvo» (Birlik) harakatini tashkil etdi va V. Putinga yordam berdi. 1999-yil dekabrda Dumaga saylovlarda Lujkov — Primakov bloki va kommunistlar zaiflashib qoldi.
Hokimiyat ishonchli qo'lga o'tganini tushungan B. Yelsin 2000-yil boshida muddatidan oldin iste'foga chiqdi. Mart oyidagi Prezident saylovida V. Putin g'olib chiqdi