O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. G. G‘aniyev, A. K. Avliyoqulov

Spåktrlàrning turlàri.
Difràksiya và dispårsiya nàtijàsidà hîsil
bo‘lgàn spåktrlàr bir-biridàn kåskin fàrq qilàdi. Difràksiîn
pànjàràgà tushàyotgàn yorug‘lik to‘lqin uzunligigà qàràb difràksiîn
màksimumlàrgà tàqsimlànàdi. Îg‘ish burchàgining sinusi to‘lqin
uzunligigà prîpîrsiînàl bo‘làdi (10.6- ifîdàgà qàràng). Shuning
uchun hàm 
kàttà to‘lqin uzunligigà egà bo‘lgàn qizil nurlàr, kichik
to‘lqin uzunligigà egà binàfshàrang nurlàrdàn ko‘rà ko‘prîq îg‘àdi.
Dispårsiyadà esà yorug‘lik muhitning sindirish ko‘rsàtkichigà
qàràb yoyilàdi. Òushàyotgàn yorug‘likning to‘lqin uzunligi îrtishi
bilàn prizmàning sindirish ko‘rsàtkichi kàmàyadi (2-jàdvàlgà
qàràng). Shuning uchun 
kàttà to‘lqin uzunligigà egà bo‘lgàn qizil
nurlàr, kichik to‘lqin uzunligigà egà bo‘lgàn binàfshàrang nurlàrdàn
ko‘rà kàmrîq îg‘àdi.
Dispårsiyaning àhàmiyati.
Dispårsiya hîdisàsining kàshf qilinishi
yorug‘likning tàbiàti, umumàn îlgàndà, nurlànish yordàmidà
mîddàlàrning tuzilishi to‘g‘risidà muhim mà’lumîtlàr îlishgà
imkîn bårdi.
Bundàn tàshqàri, rànglàr to‘g‘risidà îlingàn mà’lumîtlàr bå-
zàsh ishlàridà, kåràkli rànglàrni tànlàshdà muhim rol o‘ynaydi.
Bîshqàchà àytgàndà, kåràkli bo‘yoqni turli rànglàrni qànchà hissà-
dà qo‘shib hîsil qilishni àniqlàsh mumkin.
Yorug‘likning yutilishi. 
Yorug‘likning yutilishi (àbsîrbsiya) dåb
mîddàdàn o‘tishdà yorug‘lik enårgiyasining yo‘qîtilishigà àytilàdi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

47
Bungà sàbàb – yorug‘lik enårgiyasining mîddàning ichki enårgiya-
sigà àylànishi. Yutilish nàtijàsidà o‘tàyotgàn yorug‘likning intån-
sivligi kàmàyadi.
Yorug‘likning mîddàdà yutilishi Bugår qînuni yordàmidà
tàvsiflànàdi:
I
= 
I
0
e
-a
x
,
bu yerdà 
I
và 
I
0
– mîs ràvishdà 
x
qàlinlikli mîddàgà tushàyotgàn
và undàn chiqàyotgàn yorug‘likning intånsivliklàri. 
a
– yutilish
kîeffitsiyånti dåyilib, mîddàning kimyoviy tàrkibi, hîlàti và tu-
shàyotgàn yorug‘likning to‘lqin uzunligigà bîg‘liq kàttàlik.