O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. G. G‘aniyev, A. K. Avliyoqulov

Difràksiîn pànjàràdà difràksiya.
Yassi mînîõrîmàtik to‘lqin pànjàrà
tåkisligigà tik tushàyotgàn bo‘lsin.
Òirqishlàr bir-birlàridàn tång uzîqlikdà
jîylàshgànlàri uchun hàm ikkità qo‘shni tirqishdàn chiqàyotgàn
nurlàrning yo‘l fàrqi (23- ràsm)
d = 
CF
= 
(
a
+ 
b
)sin
j = 
d
×
sin
j
(10.4)
gà tång bo‘làdi.
Difràksiîn pànjàrà hîlidà hàm yakkà tirqishdàgi difràksiya kàbi
(bîsh) minimumlàr
a
×
sin
j = ±
m
l
, (
m
= 
1, 2, 3, ...)
(10.5)
shàrtdàn àniqlànàdi. Àgàr
d
×
sin
j = ±
m
l
, (
m
= 
0, 1, 2, ...)
(10.6)
shàrt bàjàrilsà, bir tirqishning tà’siri ikkinchi tirqish tîmînidàn
kuchàytirilàdi và shuning uchun hàm bu shàrt 
bîsh màksimumlàr
shàrti
dåyilàdi.
Bundàn tàshqàri, difràksiîn pànjàràdà hîsil bo‘làdigàn difràk-
siîn pànjàràning qo‘shimchà minimumlàri shàrtini hàm àniqlàsh
mumkin.
Difràksiyadàn fîydàlànish.
Difràksiya hîdisàsidàn fàn và tåõ-
nikàdà kång fîydàlànilàdi. Ìisîl sifàtidà difràksiîn pànjàrà àsîsidà
ishlàydigàn spåktrîgràflàrni kåltirish mumkin. Bundày qurilmàlàr
yordàmidà mîddàlàrning tàrkibi và sifàti hàqidà tàsàvvurgà egà
bo‘lish mumkin.
Àyniqsà, to‘lqin uzunligini àniqlàsh zàrur bo‘lgàn spåktràl
ànàlizdà difràksiîn pànjàràdàn judà kång fîydàlànilàdi. (10.6)
M N
C D
F
j
j
B
E
MN
= 
a
NC
= 
b
23- rasm.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

35
fîrmulàdàn ko‘rinib turibdiki, yorug‘likning 
l
to‘lqin uzunligini
tîpish uchun 
j
difràksiya burchàgini àniqlàsh kifîya. Chunki
pànjàrà dîimiysi 
d
và bîsh màksimumlàr tàrtibi 
k
mà’lum bo‘làdi.
Pànjàrà dîimiysi 
d
qànchà kichik bo‘lsà, bîsh màksimumlàr shun-
chà yaqqîl àjràlgàn bo‘lib, 
l
to‘lqin uzunligini shunchà àniq
o‘lchàsh imkîni tug‘ilàdi.
Difràksiîn pànjàrà hàm bàrchà spektràl àsbîblàr kàbi àjràtà
îlish kuchi bilàn õàràktårlànàdi. Bu õàràktåristikà àsbîbning ikkità
eng yaqin, 
l
và 
l + Dl
to‘lqin uzunlikli spåktràl chiziqlàrni àjràtà
îlish qîbiliyati bilàn àniqlànàdi. Bu spåktràl chiziqlàr o‘zlàridàn
kångrîq bittà màksimumgà qo‘shilib kåtmàsàginà ulàrni àjràtib
îlish mumkin bo‘làdi. Pànjàrà àjràtà îlish qîbiliyatining o‘lchîvi
sifàtidà quyidàgi ifîdàdàn fîydàlànilàdi:
l
Dl
=
kN
,
bu yerdà 
N
– pànjàràdàgi shtriõlàr sîni. Êåltirilgàn ifîdàdàn ko‘rinib
turibdiki, difràksiîn pànjàràning àjràtà îlish qîbiliyati undàgi
shtriõlàr sînigà bîg‘liq.
Fîydàlànilishigà qàràb zàmînàviy difràksiîn pànjàràlàrdàgi
shtriõlàr sîni 1 mm dà 6000 dàn 0,25 tà gàchà bo‘lishi mumkin.
Bundày pànjàràlàr yordàmidà spåktrning ultràbinàfshà qismidàn
infràqizil qismigàchà bo‘lgàn sîhà o‘rgànilàdi.