O’zbeкiston respubliкasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi o’rta maxsus кasb-hunar ta’lim marкazi


o’lchash vositalari uchun qiyoslash sxemasi -



Download 1,51 Mb.
Pdf ko'rish
bet13/13
Sana29.10.2019
Hajmi1,51 Mb.
#24574
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   13
Bog'liq
ishlab chiqarishning metrologik asoslari


o’lchash vositalari uchun qiyoslash sxemasi - birlik o’lchamini 
etalondan ishchi o’lchash vositalariga uzatishda qatnashuvchi o’lchash 
vositalarining tobe’ligini belgilovchi me’yoriy hujjat (uzatish usullari 
va uzatish xatoligi ko’rsatilgan bo’ladi); 
davlat  qiyoslash  sxemasi  -  mamlakatda  bor  bo’lgan  barcha 
mazkur  kattalikni  o’lchash  vositalariga  nisbatan  qo’llaniladigan 
qiyoslash sxemasi 
mahalliy  qiyoslash  sxemasi  -  hudud,  soha,  mahkama  yoki 
alohida  muassasa  (tashkilot)  da  qo’llaniladi-gan,  mazkur  kattalikni 
o’lchash vosi-talariga nisbatan qo’llaniladigan qiyoslash sxemasi. 
o’lchash  vositalarini  qiyoslash  -  o’lchash  vositalarining 
belgilangan    talablarga  mosligini  aniqlash  va  tasdiqlash  maqsadida 
davlat  metrologik  xizmati  idorasi  yoki  bu  ishga  vakolatli  boshqa 
idoralar (tashkilotlar) tomonidan bajariladigan amallar majmui. 

 
132 
  
o’lchash  vositalarini  birlamchi  qiyoslash  o’lchash  vositasini 
ishlab chiqaril-ganda yoki ta’mirlangandan keyin, shuninglek o’lchash 
vositasini chet eldan to’p-to’p qilib keltirishda, sotishda bajariladigan 
qiyoslash 
o’lchash  vositalarini  davriy  qiyoslash  o’lchash  vositasini 
foydalanish  davrida  ma’lum  vaqt  oraliqlarida    qiyoslash.  Davriy 
qiyoslash  uchun  qiyoslashlararo  vaqt  oraliqlari  u  yoki  bu  o’lchash 
vositasinig  barqarorligiga  qarab  qiyoslash  me’yoriy  hujjatlarida 
belgilanadi va bir oydan bir necha yilgacha belgilanishi mumkin. 
qiyoslash  laboratoriyasi  -  o’lchash  vositalarini  qiyoslashni 
o’ziga  berilgan  huquqqa  muvofiq  bajaradigan  metrologik  xizmat 
idorasi. 
 o’lchash  vositalarini  navbatdan  tashqari  qiyoslash  o’lchash 
vositasini  navbatdagi  davriy  qiyoslash  muddati  kelmasdan  oldin 
bajariladigan  qiyoslash.  Navbatdan  tashqari  qiyoslash  zaruriyati  turli 
sabablar: 
o’lchash 
vositasining 
metrologik 
xususiyatlari 
yomonlashgan  yoki  bunga  gumon  paydo  bo’lganda,  foydalanish 
sharoitlari  buzilganda,  qiyoslash  tamg’asi  buzilganda  va  boshqa 
kamchiliklar natijasida yuzaga keladi. 

Boshlang’ich  etalonlarni  davlat  metrologik  xizmati  idoralari 
tomonidan qiyoslash va (bu idoralar tomonidan qiyoslani-shi mumkin 
bo’lmagan)  noyob  o’lchash  vositalarini  qiyoslash  ixtisoslik  bo’yicha 
davlat  ilmiy  metrologik  markazlar  (DIMM)  kuchi  bilan  amalga 
oshiriladi.  Davlat  metrologik  tekshiruvi  va  nazorati  bajarilishi  lozim 
bo’lgan  o’lchash  vositalari  qiyoslanadi.  Qiyoslashda  etalondan 
foydalaniladi.  Qiyoslash  ishlari  qiyoslash  bo’yicha  me’yoriy 
hujjatlarda  belgilangan  majburiy  talablarga  muvofiq  bajariladi. 
Qiyoslashni  maxsus  o’qitilgan,  Davlat  metrologik  xizmat  idoralari 
tomonidan  qiyoslovchilar  sifatida  attestasiyalangan  mutaxassislar 
bajaradi.  Qo’llanishga  yaroqli  deb  tan  olingan  o’lchash  vositalarini 
qiyoslash  natijalari  qiyoslanganlik  to’g’risida  guvohnoma  berib, 
qiyoslanganlik  tamg’asini  bosib  yoki  qiyoslash  bo’yicha  me’yoriy 
hujjatlarda  belgilangan  boshqa  usullar  bilan  rasmiylashtiriladi. 
Qiyoslashni o’tkazish huquqini berish mumkin bo’lgan boshqa rasmiy 
vakolatli  idoralar  sifatida  yuridik  shaxslarning  akkreditlangan 
metrologik  xizmatlari  qatnashadi.  O’lchash  vositalarini  qiyoslash 

 
133 
huquqini  berish  akkreditasiyasi  bunga  vakolatli  davlat  boshqaruv 
idorasi tomonidan o’tkaziladi. 
O’lchash  vositalarini  kiyoslash  ishlarini  tashkillashtirishda 
javobgarlik  o’lchash  vositalarini  ishlab  chikaruvchi,  ta’mirlovchi  va 
kiyoslash  ishlarini  olib  boruvchi  korxona  va  tashkilot  raxbarlariga 
yuklanadi. 
O’lchash vositalarini kiyoslashni me’yoriy xujjatga va O’zstandart 
agentligi tomonidan ko’rsatilgan kiyoslash vositalari va metodiga yoki 
metodik ko’rsatmalariga muvofik tarzda olib borilishi kerak. 
 
Savol va topshiriqlar 
1.  O’lchash asbobi deb qanday vositaga aytiladi ? 
2.  O’lchash  asboblari  struktura  sxemasining  turi  bo’yicha  qanday 
asboblarga bo’linadi ? 
3.  O’lchash  vositalarining  asosiy  metrologik  tavsiflari  to’g’risida 
gapirib bering. 
4.  O’lchash  vositalarining  qanday  aniqlik  xossalari  bor  va  u  nima 
ma’noni anglatadi? 
5.  O’lchash  o’zgartkichlarining    keng  tarqalgan  turlari  to’g’risida 
tushuncha bering. 
6.  O’lchash asboblaridagi asosiy tarkiblar. 
7.  Analog o’lchash asboblar haqida umumiy ma’lumot bering. 
8.  Magnitoelaektrik o’lchash asboblari haqida gapirib bering. 
9.  Elektoromagnit o’lchash asboblari haqida tushuncha bering. 
10.  Elektorodinamik o’lchash asboblari haqida gapirib bering. 
11.  Raqamli o’lchash asboblari. 
12.  O’lchash asboblaridagi shartli belgilar. 
13.  Elektr o’lchash asboblariningturlari  to’g’risida nimalarni bilasiz ? 
14.  Elektr  o’lchash  asboblari  ma’lumotlarni  ko’rsatishlariga  qarab  
qanday turlarga bo’linadi ? 
15.   Raqamli o’lchash asboblariga ta’rif bering. 
16.  O’lchash  texnikasidagi  yangi  o’lchash  usullari  to’g’risida 
tushuncha bering. 
17.  O’lchash  texnikasidagi  avtomatlashtirilgan  tizimlar  to’g’risida 
so’zlab bering. 
18.  O’lchash texnikasining hozirgi  kundagi holati qanday ? 
19.  O’lchash  texnikasining  rivojlanish  istiqbollari  to’g’risida  gapirib 
bering. 

 
134 
Foydalanilgan adabiyotlar 
 
1. Ismatullaev P.R., Ma’rufov E.A., Abdullaev A.X. Metrologiya 
bo’yicha izohli lug’at. Toshkent, 1993 y. 
2. Ismatullaev  P.R.,  To’xtamurodov  Z.T.  Sifat  va  sertifikat. 
Кonstruktor IChB. 1994 y. 
3. Ismatullaev  P.R.,  To’xtamurodov  Z.T.,  Abdullaev  A.X. 
Standartlashtirish, 
metrologiya 
va 
sertifikatlashtirishga 
muqaddima. Кonstruktor IChB. 1995 y. 
4. Кro’lova A.N. Osnovo’ metrologii, standartizasii i sertifikasii. 
M.: Audit, 1998 g, YuNITI. 
5. O’zRST 8.010-93. Metrologiya. Atamalar va ta’riflar. 
6. O’zRST  1.0-92.  O’zbekiston  Respublikasi  standartlashtirish 
davlat tizimi. Asosiy qoidalar. 
7. O’zRST 5.0-92. O’zbekiston Respublikasi milliy sertifikatlash 
tizimi. Asosiy qoidalar. 
8. Ismatullaev P.R., Abdullaev A.X., Turg’unboev A., A’zamov 
A.A. O’lchashlarning fan va turmushdagi tutgan o’rni. TDTU, 
1999 y. 
9. Ismatullaev  P.R.,  Abdullaev  A.X.,  Qodirova  Sh.A.,  A’zamov 
A.A.,  Miralieva  A.Q.  Metrologiya,  standartlashtirish  va 
sertifikatlash-tirish. Ma’ruzalar matni. TDTU, 2000. 
10.Shishkin  I.F.  Metrologiya,  standartizasiya  i  upravlenie 
kachestvom. M.: Izd. Standartov, 1990 g. 
11.Elektricheskie  izmereniya.  Pod  red.  A.V.Fremke,  Leningrad, 
“Energiya”, 1985. 
12.Begunov  A.A.,  Ismatullaev  P.R.,  Ikramov  G.I.  Izmereniya  v 
texnologicheskix 
otraslyax 
promo’shlennosti.  Tashkent, 
“Mexnat”, 1991 g. 
13.Lifis  N.M.  Standartizasiya,  metrologiya  i  sertifikasiya.  M., 
2002 g. 
14.www. Standart.ru; www usst.uz 
15.Кudryashov L.S. Standartizasiya, metrologiya i sertifikasiya v 
pihevoy promo’shlennosti. M., 2001g. 
16.Sergeev A.G., Кroxin V.V. Metrologiya. M.: 2001g. 
17.Кozlov M.G. Standartizasiya, metrologiya. M.: 2001g. 

 
135 
18.Ismatullaev  P.R. va  boshqalar.  Metrologiya  standartlashtirish 
va sertifikatlashtirish. Toshkent, 2001 y.  
19.Abduvaliev  A.A.  i  dr.  Osnovo’  standartizasii,  sertifikasii  i 
upravleniya kachestvom. Tashkent, 2005.  
20.Abduvaliev  A.A.  i  dr.  Osnovo’  obespecheniya  edinstva 
izmereniy. Tashkent, 2005.  
21.Rekomendasiya. 
GSI. 
Primenenie 
“Rukovodstva  po 
vo’rajeniyu  neopredelennosti  izmereniy”.  Sankt-Peterburg, 
2000. 
22.
www.smsiti.uz
 
23.
www.standart.uz
 
24.
www.uniim.ru
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
136 
 
 
 
 
Кirish……………………………………………….  3 
I BOB 
Metrologiya  fani  mohiyati  va  fan  sifatida 
shakllanishi………………………………………..  5 
 
1.1  Metrologiya  fanining  paydo  bulishi  va  rivojlanishi 
to’g’risida kiskacha tarixiy malumotlar…………….  5 
 
1.2  Metrologiyaning asosiy maksadlari va vazifalari…..  9 
 
1.3  Metrologiyaning rivojlanish boskichlari…………...  10 
 
1.4  Ishlab  chikarish  va  uning  tarmoklarida  metrologik 
xizmat va ta’minot………………………………….  19 
 
II BOB 
Metrologiyaning xukukiy asoslari……………….  25 
 
2.1  O’zbekiston 
Respublikasining 
“Metrologiya 
to’g’risida” gi Qonuni………………………………  25 
 
2.2  O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 
metrologiya to’g’risidagi qarorlari…………………  30 
 
2.3.  Metrologik qonunning ahamiyati va metrologik 
qoidalar buzilganligi uchun javobgarlik…………….  32 
 
   
 
III BOB 
Кattaliklar………………………………………….  37 
 
3.1  Кattaliklar xakida…………………………………..  37 
 
3.2  Кattalikning o’lchamligi …………………………..  39 
 
3.3  Кattaliklarning birliklari …………………………..  42 
 
3.4  Xalqaro birliklar tizimi ……………………………  43 
 
3.5  Birliklarni  o’z  birliklarini  belgilash  va  yozish 
koidalari …………………………………………….  49 
 
IV BOB 
O’lchash usullari va vositalari……………………  60 
 
4.1  O’lchash turlari va usullari ………………………..  60 
 
4.2  O’lchash vositalari va ularning turlari …………….  62 
 
4.3  Etalonlar ularning tabaqalanishi va turlari…………  66 
 
4.4  O’lchashlarning sifat mezonlari …………………...  81 
 
 

 
137 
V BOB 
O’lchash xatoliklari……………………………….  85 
 
5.1  O’lchash xatoliklari haqida umumiy ma’lumotlar….  85 
 
5.2  O’lchash xatoliklarining tabaqalanishi …………….  86 
 
5.3  Tasodifiy xatoliklar va ularning taksimlanishi …….  91 
 
5.4  O’lchash anikligini extimoliy baxolanishi …………  98 
 
VI BOB 
O’lchash texnikasi ………………………………...  107 
 
6.1  O’lchash asboblarining aniklik klasslari …………...  107 
 
6.2  O’lchash asboblarining asosiy metrologik tavsiflari .  108 
 
6.3  Analog asboblar xakida umumiy ma’lumotlar …….  111 
 
6.4  Elektr  o’lchash  asboblarining  umumiy  kismlari  va 
bo’laklari ………………………………………….  120 
 
6.5  Raqamli o’lchash asboblari ………………………..  121 
 
6.6  O’lchash texnikasidagi yangi va avtomatlashtirilgan 
tizimlar…………………………………………….  123 
 
6.7  O’lchash  texnikasining  hozirgi  kundagi  holati  va 
rivojlanish istiqbollari……………………………...  127 
 
6.8  Qiyoslash  tartibi  va  me’yoriy  hujjatlarga  qo’yilgan 
talablar……………………………………………..  129 
 
Foydalanilgan adabiyotlar……………………………………..  134 
 

 
138 
Qaydlar uchun
 
 
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
_______________________________________________________ 

 
139 
Qaydlar uchun
 
 
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
_______________________________________________________ 

 
140 
Qaydlar uchun
 
 
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
_______________________________________________________ 

 
141 
Qaydlar uchun
 
 
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
_______________________________________________________ 

 
142 
 
 
Gulyamov, S.S., Umidov Sh. E.,  
Turg’unboev A. 
 
 
 
 
 
 
IShLAB ChIQARIShNING METROLOGIК 
ASOSLARI 
 
o'quv qo’llanma 
 
 
 
Muharrir N.Artikova 
Badiiy muharrir M.Odilov 
Kompyuterda sahifalovchi U.Rahmatov 
 
 
 
 
 
 
 
 
 «IQTISOD-MOLIYA» nashriyotida tayyorlandi. 
100084, Toshkent, Kichik halqa yo’li, 7-uy. 

 
143 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bosishga ruxsat berildi 11.11.12. Bichimi (60x90) 1/16. Shartli bosma 
tabog’i 9. Adadi 200 nusxa. 
 
 
 
 
 
«HUMOYUNBEK-ISTIQLOL MO’JIZASI»  
bosmahonasida chop etildi. 
100000, Toshkent, Olmazor ko’chasi, 171-uy. 

 
144 
 
 

Download 1,51 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   13




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish