O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi r. Mavlonova, O. To‘rayeva

Aqliy tarbiya. Inson hamisha odamlar qurshovida yashaydi,

ijtimoiy muhit sharoitida uning aqliy rivojlanishi, fikrlash qobiliyati

amalga osha boradi. Bunda insonning normal jismoniy rivojlanishi

uchun sharoitlar bo‘lishi kerak.

Insonning aqliy rivojlanishi sotsial muloqot va tarbiya ta’sirida

intensiv rivojlanib boradi. Agar tarbiyachi o‘z vaqti va o‘rnida

rejali ravishda uning bilish faoliyatiga ta’sir ko‘rsata borsagina aqliy

rivojlanish muvaffaqiyatli ko‘chadi. Demak, aqliy tarbiya deganda

tarbiyachining o‘quvchilar aqliy kuchini va tafakkurini rivojlan-

tirish, unda aqliy mehnat madaniyatini tarkib toptirishga qaratilgan

maqsad yo‘lidagi faoliyati tushuniladi.

Aqliy tarbiya ijtimoiy tarbiya tizimining bir qismi bo‘lib, uning

mazmuni barcha fanlar bo‘yicha bilimlar sistemasini bilib olishni

va shu asosda yoshlarda ilmiy dunyoqarashni tarkib toptirish,

tafakkur va nutq qobiliyatini o‘stirishdan iboratdir.

Aqliy tarbiya barcha fanlardan umumiy ma’lumot berish orqali

amalga oshiriladi. Bu jarayonda o‘quvchilarga maktab dasturlari

asosida bilim berilib, ularda xotira, diqqat, fikrlash, tasavvur qilish

kabi xislatlar taraqqiy ettiriladi.

Abu Nasr Forobiy inson aql-zakovati xususida fikr yuritib,

bunday deydi:

„1. Barcha masalani: muhokama va mulohazani tezda tushuna

oladigan, uning ma’nosini anglaydigan, so‘zlovchining maqsadi,

aytilgan fikrining chinligini tezda payqay oladigan bo‘lsin.

2. Xotirasi juda baquvvat bo‘lsin, ko‘rgan-eshitgan, sezgan

narsalarining birontasini ham esidan chiqarmay, yodda saqlab

qoladigan bo‘lsin.

---

15

3. Zehni shu daraja tez va o‘tkir bo‘lsinki, biror narsaning

alomatini sezishi bilan bu alomat nimani bildirishini tezda bilib

olsin.

4. So‘zlari aniq bo‘lsin, fikrini va aytmoqchi bo‘lgan mulohaza-

larini ravon va ravshan bayon eta olsin.

5. Bilim va o‘qishga muhabbati bo‘lsin, o‘rganmoqchi bo‘lgan

bilimini charchashni sezmasdan osonlik bilan o‘zlashtira olsin“

1

.

Aqliy tarbiya shaxsni har tomonlama kamol topishining asosini

tashkil etadi. U mehnat unumdorligini oshiradi va mehnatga ijodiy

munosabatni tarkib toptiradi.