O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi j. R. Qulmuhamedov, K. M. Nazarov

6.3. Umumfoydalanishdagi transport vositalarining to‘xtash 
joylarini aylanib o‘tish xususiyatlari
Umumfoydalanishdagi transport vositalarining to‘xtash joy-
lari (bekatlar) qanday joylashtirilganiga qarab uch turga ajratiladi 
(43-rasm):
   –  yo‘lning qatnov qismida joylashgan bekatlar;
   –  yarim cho‘ntak ko‘rinishidagi bekatlar;
   –  cho‘ntak ko‘rinishidagi bekatlar.
43-rasmdan ko‘rinib turganidek, bekatlarning turiga qarab 
xavf sizlik darajasi (ziddiyatli nuqtalar soni) har xil bo‘ladi va ular 
izohsiz ham tushunarlidir.
A
A
A
a b  d
43-rasm. Avtobus bekatlarining turlari: a – yo‘lning qatnov qismida joylashgan; 
b – yarim cho‘ntak ko‘rinishidagi; d – cho‘ntak ko‘rinishidagi bekatlar.
Haydovchi bekatlarga yaqinlashganda va uni aylanib o‘tishda 
bekat  qaysi  turga  mansubligiga,  ularda  qanday  xavfli  vaziyatlar 
vujudga kelishi mumkinligiga qarab to‘g‘ri xatti-harakatlarni qabul 
qilishi kerak.
44-rasmda piyodaning bekatda to‘xtab turgan avtobus (trolley-
bus)ning oldidan va orqasidan tasodifan chiqib qolishi tasvirlangan.
Haydovchilar  uchun  xavfli  vaziyatlardan  biri  bu – «Shohbekat-
lardagi» holatlardir. Shohbekatlardagi transport vositalarining 
to‘xtash joylaridan chiqishi uchun orqa bilan harakatlanganida ham 
piyodalarni bosib ketish ehtimollari mavjud (45-rasm).

---

69
a) b)
44-rasm. Piyodaning bekatda to‘xtab turgan avtobusning oldidan 
(a) va orqasidan; (b) tasodifan chiqib qolishi.
45-rasm. Shohbekatda piyodani 
bosib ketish hodisasi.
Yuqorida xavfli vaziyatlar va bekatlarning turidan kelib chiqqan 
holda haydovchilarga avtomobilni xavfsiz boshqarish uchun 
quyidagi usullar taklif etiladi:
1. Agar avtobusning orqasida bir qancha avtomobillar karvoni 
harakatlanayotgan bo‘l sa, avtobusning oldidan piyodaning to‘satdan 
chiqib qolishi eng oldinda harakatlanayotgan avtomobil haydovchisi 
uchun  xavflidir.  Haydovchi  tezlikni  shunday  tanlashi  kerakki, 
avtobus bekatda to‘xtagan onda u bilan bir qatordagi (chiziqdagi) 
joyni egallasin. Shunda avtobusdan tushgan piyoda yon tomondagi 
avtomobilni darrov ko‘radi va yo‘lni kesib o‘tishdan o‘zini to‘xtatib 
turadi.
2. Haydovchi avtobusgacha bo‘lgan xavfsizlik oralig‘ini shunday 
tanlashi kerakki, u bekatni aylanib o‘tib bo‘lgunicha avtobus 
joyidan qo‘zg‘almasin.
3. Avtobusni u bekatga yetib kelgunicha quvib o‘tish. Bunda u 
bekatdagi piyodalarni ko‘rib turadi.
4. Tig‘iz paytlarda bekatga yaqinlashayotgan avtobus haydov-
chisi  tezlikni  kamaytirib,  xavfli  vaziyat  vujudga  kelib  qolgan  onda 
shoshilinch tormoz berib, avtobusni to‘xtatishga shay bo‘lishi kerak.

---

70