|
Mavzu№21: Ichki sekretsiya bezlari va moddalar almashinuvi buzilishi kasalliklarida hamshiralik parvarishi.
REJA:
1.Ichki sekretsiya bezlari va moddalar almashinuvi tizimining tuzilishi va vazifasi.
2.Klinik holati va simptomlari.
3.Tekshirish usullari va davolash.
4. Ichki sekretsiya bezlari va moddalar almashinuvi tizimining kasalliklari bilan og’rigan bemorlarda hamshiralik parvarishi.
Endokrin sistema organizmning turli qismlarida joylashgan bezsimon tuzilmalar-endokrin a’zolaridan iborat bo’lib, ular bevosita qonga tushadigan garmonlar ishlab chiqaradi, chunki bu bezlarning chiqaruv yo’llari bo’lmaydi. Endokrin yoki ichki sekretsiya bezlari jumlasiga: qalqonsimon bez, qalqonsimon bez oldi bezi, buqoq yoki ayrisimon bez (balog’atga yetish davridan so’ng odatda atrafiyaga yo’liqadi), gipofiz, epifiz (g’urrasimon bez), buyrak usti bezlari, me’da osti bezining Langenlars orolchalari va jinsiy bezlar-erkaklarning moyaklari va ayollarning tuxumdonlari kiradi. Endokrin bezlarini markaziy asab sistemasi boshqarib turadi. Endokrin bezlar moddalarning maxsus yo’lga ishlab chiqarmasdan, balki tog’ridan-to’g’ri qon, limfa yoki orqa miya suyuqligiga chiqaradi. Ularning ba’zilari ya’ni qalqonsimon paratireoit bezlar gipofiz va buyrak usti bezlari faqat garmonlar ishlab chiqaradi va ularning chiqaruv yo’llari bo’lmaydi. Me’da osti bezi, tuxumdonlar, urug’donlar ham tashqi sekretsiyani (chiqaruv yo’llari orqali) ham ichki sekretsiyani amalga oshiradi, ya’ni qon bilan tarqaladigan garmonlar ishlab chiqiladi. Endokrin bez garmonlari qonga tushib moddalar almashinuviga, semizlikka bo’yga, asab sistemasiga va boshqalarga ta’sir ko’rsatadi. Organizmning normal faoliyati uchun garmonlarning hammasi bo’lishi shart, ulardan birortasining yetishmay qolishi yoki ortiqcha ishlanib chiqishi harakterli kasallik avj olishiga sabab bo’ladi. Endokrin bezlar faoliyatining buzilishi ular funksiyasining oshishi (giperfunksiya) yoki pasayishi (gipofunksiya) ko’rinishida namoyon bo’ladi. Endokrin bez kasalligi o’ziga hos ko’rinish bilan kechadi, bunda giperfunksiya alomatlari gipofunksiya alomatlariga tamomila qarama-qarshi bo’ladi. Chunonchi, qalqonsimon bez funfsiyasi oshishi bilan kechadigan hastalik-Bazedov kasalligi, funksiyasi pasayishi bilan kechadigan kasallik esa-miksedemadir. Gipofiz oldi bo’lagining giperfunksiyasi gigantizm yoki akromegaliyani, gipofunksiyasi esa aksincha nanizm yoki pakanalikni keltirib chiqaradi va hokazo.
Diffuztoksik buqoq (Bazedov kasalligi)
Xastalik birinchi bo’lib 1840-yili nemis shifokori Bazedov tomonidan tasvirlab berilgan. U og’ir endokrin kasalliklaridan biri bo’lib, qalqonsimon bezda tireoid gormonlar (tiroksin triyodtironin-T) ning normadan ortiq ishlab chiqarishi natijasida kelib chiqadi.
Etiologiyasi. Kasallik ko’pincha yosh va o’rta yashar odamlarda kuzatiladi. Ayollar erkaklarga qaraganda ancha ko’p kasallanadilar. Xastalik asosan ruhiy jarohat, infeksiyalar, shuningdek quyosh nurining uzoq ta’sir qilib turishidan kelib chiqadi.
Klinik manzarasi. Bemor salga charchab qolishi, quvvatsizlik, yurakning tez-tez urishi, ko’p terlash, qo’l va oyoq qaltirashi, ko’z kattalashib, chaqchayib qolishi va ozib ketganligidan shikoyat qiladi. Xastalikda uchta belgi: bemor yuragining tez-tez urishi (taxikardiya), ozib ketish va qalqonsimon bezning kattalashuvi kuzatiladi. Bazedov kasalligida bemor ko’zining kattalashuvidan (ekzoftalim), chaqchayishidan (Grefe simptomi), juda xam kam yumilishi (Shtelvag simptomi) hamda ko’z oqining yallig’lanishida (Kraus simptomi), shuningdek ko’zga go’yo qum kirib qolgandek bo’lish, chiroqqa yoki yorug’likka qarasa ko’zning yoshlanishidan noliydi. Bemor asabi qo’zg’aluvchan bo’lib u salga yig’laydigan, tez-tez xarakat qiladigan, shoshib-shoshib gapiradigan, xar narsadan qo’rqadigan qo’llari va butun badani titraydigan (telegraf stuni belgisi) bo’lib qoladi. Bemor me’da ichak va boshqa a’zolar bezovta qilishidan shikoyat qiladilar. Bunda ishtaxa yaxshi bo’lishiga qaramasdan bemor juda tez ozib ketadi. Ba’zan esa ichi ketadi, qorni og’riydi, ko’ngli ayniydi.
Tana xarorati ko’pincha subfebril (37-37,5 C daraja) bo’ladi. puls tezlashib, minutiga 120-140 martagacha uradi, taxikardiya doimiy bo’lishi bilan ajralib turadi. Yurak chapga kengaygan, yurak tonlari zo’raygan bo’ladi. Arterial bosim ko’tariladi. Og’ir hollarda jigar kattalashib, badan sarg’ayadi. Qonda eritrotsitlar, leykotsitlar va neytrofinlar soni kamayib qoladi, gemoglabin pasayib qoladi. Xastalikning yengil, o’rta va og’ir turlari tafovut qilinadi. Kasallik ko’pincha vaqti bevaqt qaytib, keyin yana qo’zib turadigan surunkali tarzda o’tib, bir necha yillar davom etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
