O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi o. Murtazayev, F. Axrorov qishloq xo’jaligi

1-jadval

O’zbekistonda qoramollar va sigirlar bosh sonining davrlar bo’yicha o’zgarishi dinamikasi(2005-2014 yy.)*

Yillar	Jami qoramollar, ming bosh	Shu jumladan sigirlar	Jami qoramol boshiga nisbatan, sigirlar, %
2005	6571,4	2821,3	42,9
2006	7044,6	2982,5	42,3
2007	7457,9	3124,9	41,9
2008	8026,3	3327,1	41,4
2009	8510,7	3535,7	41,5
2010	9094,7	3758,1	41,3
2011	9642,7	3878,4	40,2
2012	10141,3	3935,0	38,8
2013	10607,3	4020,6	37,9
2014	10995,2	4084,3	37,1

^* O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi. Yillik statistik to’plam. Toshkent 2013 yil va O’zbekiston qishloq xo’jaligi. Toshkent 2015 to’plam materiallari.
Taxlil shuni ko’rsatadiki, O’zbekistonda 2005-2014 yillarda qoramollarning bosh soni keskin oshgan. 2014 yili 2005 yilga nisbatan ularning bosh soni 4423,8 ming boshga yoki 67,3 % ga ko’paygan. Shu jumladan sigirlar soni xam oshib, 2005 yildagi 2821,3 boshdan 2014 yilda 4084,3 ming boshga yetgan hamda 1263 boshga yoki 44,8 % ga oshgan. Lekin bu davrda sigirlarning salmog’i 42,9 % dan 37,1 % ga kamaygan. Shu yillarda qormallar tarkibida boshqa yirik shoxlilarning soni va salmog’i oshib borgan. Bu ko’rsatkich 2014 yilda 2005 yilga nisbatan 51,7 % dan 62,9 % ga ko’tarilgan. Tahlil etilayotgan davrda, ekstensiv rivojlanish hisobiga bo’lsa ham, chorvachilik mahsulotlari, ya’ni go’sht va sut ishlab chiqarishning asosiy ko’rsatkichlari, turli toifalar bo’yicha ijobiy tomonga quyidagicha o’zgarib borgan (2-jadval).


2-jadval

O’zbekistonda chorvachilik mahsulotlari ishlab chiqarishning asosiy ko’rsatkichlari, ming tonna (2005-2014 yy.)*

Yillar	Barcha toifadagi xo’jaliklar		Shu jumladan
			Fermer xo’jaliklari		Dehqon va aholining shaxsiy yordamchi xo’jaliklari		Qishloq xo’jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlar
	Go’sht (tirik vaznda)	Sut	Go’sht (tirik vaznda)	Sut	Go’sht (tirik vaznda)	Sut	Go’sht (tirik vaznda)	Sut
2005	1061,2	4554,9	22,7	94,7	1002,4	4409,2	36,1	51,0
2006	1139,6	4855,8	24,3	111,2	1078,3	4709,1	37,0	35,5
2007	1208,7	5097,5	29,8	125,4	1147,4	4949,7	31,5	22,4
2008	1288,0	5426,3	32,4	151,6	1223,2	5250,2	32,4	24,5
2009	1367,8	5802,5	35,4	190,9	1300,1	5582,2	32,3	29,4
2010	1461,4	6169,0	37,8	205,0	1389,2	5927,8	34,4	36,2
2011	1564,2	6766,2	41,0	230,1	1481,6	6494,6	41,6	41,5
2012	1672,9	7310,9	45,1	256,8	1583,9	7008,5	43,9	45,6
2013	1787,8	7885,5	49,0	285,6	1690,3	7547,2	48,5	52,7
2014	1906,3	8431,6	55,3	608,6	1800,2	8064,6	50,8	58,4

^* O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi. Yillik statistik to’plam. Toshkent 2013 yil va O’zbekiston qishloq xo’jaligi. Toshkent 2015 to’plam materiallari.
Jadval ma’lumotlaridan ko’rinadiki, sigirlardan sut sog’ib olish, so’yilgan mollarning vazni va boshqa mahsuldorlik ko’rsatkichlarida ham o’zgarishlar bo’lgan. 2014 yili 2005 yilga nisbatan bir bosh sigirdan sog’ib olingan sut qariyb 28 % ga oshgan. So’yilgan qoramolning tirik vazni ham 2014 yilda 2005 yilga nisbatan 1,8 martga oshgan. Mahsuldorlikning oshishi yalpi sut va go’sht mahsulotlarining hajmiga ijobiy ta’sir qilgan. Shuningdek, bu yerda chetdan keltirilgan zotdor qoramollar salmog’ining yildan-yilga oshib borishi ham muhim rol o’ynamoqda.

Qishloq xo’jaligi keyingi sohasi chorvachilikda iqtisodiy islohotlar amalga oshirildi. Bunda davlat tomonidan qishloq joylaridagi chorvachilik bilan shug’ullanuvchi aholi hamda chorvachilik fermer xo’jaliklarida chorva mollari sonini ko’paytirish, naslchilik ishlarini kuchaytirish, zooveterinariya servis xizmatlarini ko’rsatishni kengaytirish uchun sharoitlarni yaxshilash choralari maqsad qilib qo’yildi. Bunga O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2006 yil 21 apreldagi 67-sonli “2006—2010 yillar davrida shaxsiy yordamchi, dehqon va fermer xo’jaliklarida chorva mollari, birinchi navbatda qoramollar sonini ko’paytirishni rag’batlantirish dasturini amalga oshirish chora-tadbirlari to’g’risida” qarori hamda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008 yil 21 apreldagi PQ-842-sonli “Shaxsiy yordamchi, dehqon va fermer xo’jaliklarida chorva mollar ko’paytirishni rag’batlantirishni kuchaytirish hamda chorvachilik mahsulotlari ishlab chiqarishni kengaytirish borasidagi qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida” qarorlarini ko’rsatish mumkin. Chorvachilik sohasidagi islohotlar natijasida, shuningdek, xorijdan keltirilgan zotdor mollar hisobiga ham 2013 yil boshiga kelib 2004 yilga nisbatan qoramollar bosh soni 5,9 mln dan 10,1 mln boshga yoki 171,2 foizga, shundan sigirlar soni mos ravishda 2,5 mln dan 3,9 mln ga, yoki 156,0 foizga, qo’y va echkilar soni 9,9 mln boshdan 17,1 mln boshga yoki 172,7 foizga, parrandalar soni esa 17,7 mln donadan 47,5 mln donaga yoki 2,6 martaga o’sdi²⁷.

O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009 yil 26 yanvardagi

PQ-1047-sonli“Oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarishni kengaytirish va ichki bozorni to’ldirish yuzasidan qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi qaroriga binoan respublika aholisining oziq-ovqat mahsulotlariga bo’lgan ehtiyojlarini barqaror ta’minlash, ichki iste’mol bozorini mamlakatimizda ishlab chiqarilgan oziq-ovqat mahsulotlari bilan bekamu-ko’st to’ldirish, asosan qishloq joylarda zamonaviy yuqori unumli texnika va texnologiya bilan jihozlangan qayta ishlovchi ixcham korxonalarni jadal barpo etish, shu asosda yangi ish joylarini shakllantirish, ko’proq odamlarni ish bilan ta’minlash, ularning daromadlari va farovonlik darajasini oshirish maqsadida, O’zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi, Qishloq va suv xo’jaligi vazirligi tomonidan manfaatdor xo’jalik birlashmalari, Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi va viloyatlar hokimliklari bilan birgalikda oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarishni kengaytirish va ichki iste’mol bozorini ular bilan to’ldirish bo’yicha kompleks chora-tadbirlar ishlab chiqilgan bo’lib unda 2009 yilda oziq-ovqat mahsulotlari eng muhim turlarini ishlab chiqarishning asosiy parametrlari, respublika viloyatlari bo’yicha go’sht va sut yetishtirishning prognoz hajmlari keltirilgan, shuningdek, respublika viloyatlarida 2009—2011 yillarda go’sht-sut mahsulotlarini qayta ishlash bo’yicha mini-texnologiyalar va ixcham uskunalardan foydalanadigan yangi korxonalar, shuningdek xom sut tayyorlash bo’yicha servis punktlarini barpo etish dasturi ishlab chiqilgan. Shuningdek ushbu qarorda 2009 yilning 1 iyulidan boshlab go’sht-sut mahsulotini sanoat ko’lamida qayta ishlash va tayyor mahsulot ishlab chiqarish borasidagi faoliyat faqat yuridik shaxs shaklida tashkil qilingan tadbirkorlik subyektlari tomonidan amalga oshirilishi qat’iy belgilab qo’yilgan bo’lib, go’sht va sutni qayta ishlaydigan korxonalarga o’z mahsulotini avtofurgonlarda aholiga naqd pulga sotish huquqi berilgan. Keyingi yillarda, ya’ni 2011 va 2013 yillarda, ushbu qarorga qo’shimchalar kiritildi va u hayotga tatbiq etilmoqda.