O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi o. T. Hasanova, V. V. Zаyniddinоv hayot faoliyati xavfsizligi

 
Inson tanasiga elektr tokini ta’siri.
 
Umumiy baxtsiz xodisalar 
ichida, elektr tokidan jarohatlanish taxminan 5% tashkil qiladi. Lekin, 
elektr jarohatlanish ichida og’ir turli, ayniqsa o’lim bilan tugaydigan 
xodisalar 70-75% tashkil qiladi. Elektr xodisalarni asosiy soni, 
kuchlanishi 1000
V 
gacha bo’lgan elektr uskunalarga to’g’ri keladi. 
Buni sababi kuchlanishi 1000
V
gacha bo’lgan elektr uskunalar keng 
tarqalgan bo’lib, ularni ishlatadigan xodimlarni elektr texnikaviy 
tayyorlanishi past darajada. Kuchlanish 1000 
V
dan ortiq bo’lgan 
elektr jarohatlarni soni ancha kam, va ularga xizmat qiladigan 
xodimlar mahsus o’rgatilgan va tayyorlangan, sababli baxtsiz 
xodisalar ham deyarli kam sodir bo’ladi. 
Elektr
 
jarohat
 
- elektr tok ta’siri natijasida inson tanasini 
shikastlanishiga ataladi. Elektr tokning xatarligi shuki, inson o’z 
sezguvchi organlari bilan, kuchlanishni bor-yo’qligini aniqlamaydi. 
Odam faqat elektr kuchlanish ostida qolgandan keyin himoyalovchi 
reaksiyasi kechikib ishga tushadi.
Insonni elektr tokidan jarohatlanishi sabablari quyidagicha: 
izolyasiya qilinmagan tok o’tkazuvchi qismlarga tasodifan tegib 
ketishi; izolyasiyasi lat yegan sababi metal qismlarga tokni o’tib 
ketishi; kuchlanish ostida qolgan metalmas buyumlardan, qadamli 
kuchlanishdan va elektr yoyi orqali. Inson tanasidan o’tayotgan tok: 

---

226 
termik, elektrolitik, biologik ta’sirini va mehanik jarohatlanish olishi 
mumkin. 
Termik ta’siri -
teri to’qimasining hujayrasini qizishidan 
kuydirishigacha olib kelishi mumkin. 
Elektrolitik ta’siri - 
organizmning suyuqliklari parchalanishi 
natijasida qonning va hujayralarning kimyoviy va fizik hususiyatlari 
o’zgarilishi kuzatiladi. 
Biologik ta’siri 
- tanani bioenergetik jarayonini buzilishi, ya’ni 
tirik hujayralarni to’lqinlanishi va mushaklarni keskin qisqarishiga 
olib keladigan holat.
Elektr tok bilan shikastlanishni ikki turini ko’rsatish mumkin: 
elektr jarohat va elektr zarb.
Elektr jarohatlanishi 
- insonni tanasini ayrim joylarini 
shikastlanishi, elektr kuyishi, elektr belgilari va terini metallanishini 
ko’rinishlariga ega. Inson tanasidan tok o’tishi natijasida tanani 
qizishi - 
elektr kuyish
deb ataladi. Tanani ichki va tashqi qismi 
kuyishi mumkin. Jarohat olish sharoitlariga ko’ra kontakt, yoyli va 
aralash kuyishlarga ajratiladi. 
34 - rasm. Inson tanasidan tok o’tishi natijasida tanani elektr 
kuyishi 
Teri yuzasidagi kul yoki oq-sariq rangli dog’lar 
elektr belgilar
deb ataladi. Shu dog’lar tanani elektr o’tkazgich qismlar bilan 
tutashgan joylarda hosil bo’ladi. Ular ko’pincha og’riqsiz bo’ladi, 
vaqt o’tishi bilan o’tib ketadi. 
35 -rasm. Yashin shakldagi elektr belgili ko’rinishi 

---

227 
Tok ta’sirida metallarni zarrachalari bo’g’lanib, teri yuzasini 
qoplab oladi. Lat yegan qismini yuzasi g’adir-budir bo’lib qoladi. 
Shu holat 
elektr metallanish
deb ataladi. Bu holat inson tanasi uchun 
xatarli emas, lekin ko’zni metallanishi xavfli bo’ladi. 
36 -rasm. Tok ta’sirida ter yuzasini elektr metallanishi
Yuqorida aytilgandan tashqari mehanik shikastlanishlar va 
elektroftalmiya ham elektr jarohatlanishiga kiradi. Tok o’tishi vaqtida 
mushaklarni keskin qisqarishi natijasida terini, qon tomirlarini va 
nervlarini yorilishiga, suyaklarni sinishiga va tobiqlarni chiqishiga 
sabab bo’ladi.Yoydan chiqayotgan ultra-binafsha nurlari natijasida 
ko’zni shamollashi 
еlektroftalmiya
deb aytiladi.