Aktiv dam olish turlari
: kirish gimnastikasi - ish vaqti oldidan 5-7
min.; jismoniy tarbiyali pauzalar. Bir xil pozada ish bajaruvchi
operatorlar uchun zarur 5-10 minutdan, smena davomida 2-3 marta;
jismoniy tarbiya taktikasi. Biror-bir organdagi toliqishni olish uchun.
Passiv dam olish
. Organizm butunlay yuklanishdan olinib tin
oladi. Faqat dam oladi. Bu xildagi dam olish og’ir jismoniy mehnat
bilan mashg’ul bo’lgan odamlar uchun zarur bo’ladi. Dam olishda
musiqa, sport yoki boshqa shunga o’xshash mashg’ulotlar qo’l
keladi.
Хodim o’zini doimo yaxshi his qilishi, yuqkori unumdorlik bilan
ishlab turishi uchun u optimal ish va dam olish rejimini saqlashi
kerak. Inson har doim ham o’iga dam olish yoki ishlash vaqtini
belgilab bera olmaydi (ham psixologik, ham fiziologik tomondan).
Ish rejimini buzilishi odam organizmi uchun ham ishlab chiqаrish
jarаyonlari uchun ham noqulayliklar tug’diradi. Mehnat xarakteriga,
71
avtomatlashtirish darajasiga qarab ish va dam olish rejimlari
koorektirovka qilib boriladi.
Mehnat turiga qarab ish vaqtining davomligiga quyidagi
chеgаralanishlar quyiladi:
-
harakat zo’riqishlari bo’lmagan, oddiy jarаyonlarda faoliyat
ko’rsatuvchi xodimlar uchun ish vaqti 8 soatgacha qilib belgilanadi;
-
doimiy og’ir kuch talab qiluvchi mehnat uchun t<6soat;
-
mas’uliyati yuqori, turli ma’lumotlar asosida qaror qabul
qiluvchi xodimlar uchun t<4soat;
-
o’ta mas’uliyatli, monoton, yuqori aniqlik talab qiladigan, tezkor
reaksiya talab qiluvchi mehnat turida t<2soat bo’lishi zarur.
Mehnat va dam olish rejimlarini ishlab chiqkishda quyidagilarni
hisobga olish zarur:
-
-inson-texnika-muhit sistemasidagi barcha operatorlar uchun
mehnat bilan dam olishni samarali ketma-ketligi taminlanishi zarur;
-
-operatorlarni psixofiziologik xususiyatlarini hisobga olish zarur
(erkak, ayol, o’spirin);
-
-mehnat va dam olish vaqtini hamda dam olishda bajariladigan
jarаyonlar mazmunini belgilash va unumli tashkil qilish.
8-jadvalida ishchanlik dinamikasi va darajasining faktorlaridan
kelib chiqib dam olish muddatlari keltirilgan. Bir xil holatda bo’lish,
bir xil harakatlar bajarish operatorni tez toliqishiga olib keladi.
Harakatli va sensor bir xillik bo’ladi. Harakatli monotonlik operator
harakatlarining bir xilligida buladi.
9-jadval
Dam olishni davomiylik me’yorlari
Faktorlar
Faktorlarning ta’rifi
Ish vaqtiga nisbatan dam
olish vaqti %
Fizik
zo’riqishlar
Еngil
jismoniy
mehnat < 150H
1-2
O’rta 150 - 300H
2 - 4
Og’ir 300 - 500H
4 - 6
O’ta og’ir 500 - 600H
6 - 9
Asabiy
zo’riqishlar
Еngil
1 - 2
O’rta
2 - 4
72
Oshirilgan
zo’riqishlar
4 - 6
Ish tempi
O’rtadan past temp
1
O’rtacha temp
2
YUqori temp
3 - 4
Ishchi holat CHеgаralangan
Noqulay
1
2
Siqilgan
3
Juda noqulay
4
Ishning bir
xilligi
Kuchsiz
1
O’rtacha
2
O’ta monoton
3
Harorat
Sal oshirilgan(20 - 25°S va w ≤75% yoki past
harorat -5 – (-15°S )
O’rtacha 26 - 30°S w = 75% yoki t = -16 – ( -20°C)
Oshirilgan t= 31 - 35°C yoki t = -21- (-25°C)
YUqori t= 36 - 40°C yoki past t=26 - 30°C
Juda yuqori t = 41 - 45°C yoki past t ≥ (-30°C)
Havoning
ifloslanganl
igi
Kam
1
O’rtacha
2
Ifloslangan
3
YUqori ifloslangan
4
Juda ifloslangan
5
Ishlab
chiqarish
shovqini
O’rtacha
1
Oshgan
2
Kuchli
3 - 4
Titrash
O’rta
1
YUqori
2
O’ta yuqori
3 - 4
Yoritilganlik Еtarli еmas
1
YOmon yoki ko’zni
oluvchi
2
73
2soat>Do'stlaringiz bilan baham: |